Неизвестно - Дубянецкі

У час, на які прызначана было адкрыцьцё зьезду, – у 10 гадзінаў – за даўжэзны пусты яшчэ стол прэзідыума нечакана выйшаў адзін толькі Васіль Быкаў. Значыць, думаю, прадугледзелі ў сцэнарыі гульню ў выбары прэзідыуму. Так яно і было, але сьпярша Быкаў сказаў глыбокую і шматзначную, як заўсёды прамову.

Адкрыць такое мерапрыемства лічыцца за вялікі гонар. І яго цяпер законна ўступілі новаму лаўрэату Ленінскай прэміі. Жыцьцё прымусіла іх лічыцца з сапраўды народнымі пісьменьнікамі.

У сваёй прамове Васіль Быкаў узьняў некалькі пытаньняў, якія амаль кожны з нас ніколі не выпускае з галавы. Першае – гэта праблема вайны і міру. Культура, сказаў прамоўца, можа нармальна разьвівацца толькі ва ўмовах міру, бо яна сама – прадукт цярпімасьці, суіснаваньня і адначасна фермент высокай чалавечай духоўнасьці, якая толькі і можа цяпер супрацьстаяць усяленскаму ядзернаму шаленству.

Далей Васіль Уладзіміравіч закрануў, як ён сказаў, “вечную праблему” літаратуры: для каго пісаць? Хто нас чытае?” Тут прамоўца ня раз выходзіў на “калючыя” моманты нашага існаваньня ў рэальных умовах, як, напрыклад:

– зьніжэньне значэньня друкаванага слова;

– “звужэньне моўнага нацыянальнага арэалу” (шкада, што не разьвіў гэтую думку);

– разбуральная роля “бюракратычных інстанцыяў” (ён іх заўсёды памінае);

– прыстасаванства, кан’юктурызм асобных пісьменьнікаў, якія даюць толькі “сезонны тавар шырспажыву”;

– пакуль што ў нашай літаратуры застаецца “белая пляма на месцы незабыўнага Уладзіміра Караткевіча, чалавечы лёс да якога, дарэчы, паставіўся так няўдзячна”;

– замест колішняга юнацкага максімалізму, цяпер некаторыя маладыя вельмі “лёгка і ахвотна засвойваюць ахраніцельскі кансерватызм, уласьцівы старэйшым пакаленьням, і калі распачынаюць канфлікты са старэйшымі, дык зусім не на літаратурнай глебе”.

Як бачым, тут кожны тэзіс мае выбуховую сілу. Пасьля бліскучай сваёй прамовы Быкаў “сфарміраваў” прэзідыум зьезду ажно з 66 чалавек і ўступіў вядучае месца Нілу гілевічу. А гэты ўмее трымаць аўдыторыю ў жалезных руках. Тым больш, што сцэнарый зьезду ня без яго рыхтаваўся, ды й будуць стымуляваць самыя важныя госьці зьезду, якія побач з ім – намесьнік Масквы па Беларусі таварыш сьлюнькоў1, “прэзідэнт” рэспублікі Г. Таразевіч2, “прэм’ер” М. Кавалёў3.

Апроч іх, у прэзідыум “выбралі” непасрэдных кіраўнікоў беларускай літаратуры, чыноўнікаў з ЦК КПБ: сакратара па ідэалогіі А. Кузьміна, загадчыкаў аддзелаў І. Антановіча, С. Броньнікава, М. Дзямчука, С. Паўлава, сакратароў Менскіх абкаму і гаркаму партыі А. Жыльскага, П. Краўчанку; вядома, С. Законьнікава і невядома чаму П.Украінец4.

ЦК КПСС на нашым зьезьдзе і ў яго прэзідыуме быў прадстаўлены нейкім інструктарам з аддзелу культуры, камсамол – першым сакратаром ЦК камсамолу Беларусі.

Сярод “шасьцідзесяці шасьці” ўласна пісьменьнікаў было менш паловы. Ды і то гэта пісьменьнікі-начальнікі. Каманда Сьлюнькова была больш прадстаўнічая (як, зрэшты, і ў зале). У ёй было шмат міністраў, кіраўнікоў і відных прадстаўнікоў і іншых творчых і нятворчых арганізацыяў.

Звыш “66” у прэзідыум былі запрошаны госьці – пісьменьнікі з брацкіх рэспублік на чале з Аляксандрам Чакоўскім. Не абышлося і бяз гэтак званага “ганаровага прэзідыуму ў складзе палітбюро ЦК КПСС на чале з генеральным сакратаром ЦК КПСС Міхаілам Сяргеевічам Гарбачовым”. Выгукнуць з трыбуны гэтую тыраду даручылі таксама не абы-каму, а вядомаму і сапраўды паважанаму ў нашым асяроддзі крытыку, літаратуразнаўцу і педагогу Уладзіміру Калесьніку. “Зганьбілі добрага чалавека такім удзелам у гэтым сьпектаклі”, – падумаў я, слухаючы з якой цяжкасьцю цэдзіць ён са сваіх вуснаў гэты рытуальны тэкст савецкай прымусовай рэлігіі.

Каля дзясятку выбрана было на зьезьдзе ўсялякіх “рабочых”, “кіруючых” і іншых органаў. Праз іх прапушчана адсоткаў семдзесят агульнага складу пісьменьніцкай арганізацыі. Можна было б і не спыняцца на гэтым фрагменьце нашай “бягучай” статыстыкі. Але ж на адпаведную думку наштурхнулі мяне дзьве заўвагі ў мой адрас.

Першая. У адным з перапынкаў Іван Чыгрынаў спытаў мяне, у якую я выбраны камісію. Мяне зьдзівіла гэтае пытаньне. Чыгрынаў жа ўваходзіў у склад “штаба”, які рыхтаваў ці абмяркоўваў сцэнарый зьезду, і ня мог ня ведаць, што мяне прынцыпова, яшчэ на кабінетнай стадыі, нікуды не ўвялі – небясьпечна.

Другая – пацьвярджае дальнабачнасьць, празорлівасьць тых заплечных справаў майстроў.