Барыс Пятровіч: Чаканьне, альбо Зацемкі 1995-га году

Уладкаваўся ён у часопіс не так даўно, калі жыць стала зусім немагчыма: сям’ю трэба карміць, апранаць хоць бы дачку, калі ня жонку, а карцінамі на кавалак хлеба цяпер не заробіш. Ён было паспрабаваў. Павесіў пару дзясяткаў ня самых горшых сваіх працаў у дзьвюх прыватных галерэях. I не вялікія, здавалася б, кошты прызначыў, але ніводнай ягонай карціны так ніхто і не набыў. Сваіх багатых «мецэнатаў»-аматараў жывапісу мы пакуль не нажылі — грошыкі «новыя беларусы» трацяць на рэстаранчыкі, начныя клубы ды казіно, а багатыя замежнікі мінаюць нашую незалежна-залежную краіну. Дзяржзаказу ня стала, падзарабіць недзе ў калгасе ці на заводзе, малюючы «наглядку», як некалі ў студэнцкія гады, — не падзаробіш: зачынілася гэтая лавачка, накрылася разам з сацыялістычным спаборніцтвам, кампартыяй і ўсёй ейнай ідэалогіяй. Сапраўднае мастацтва, вядома, ніколі не было патрэбным «грамадству», але ж не настолькі... Раней, хоць выгляд рабілі, што разумеюць, і падтрымлівалі амаль усіх, апроч тых, хто быў у адкрытай апазіцыі тагачаснаму ладу. Такіх было няшмат. Можна нават сказаць — у нас іх не было зусім...

Рэдактар выслухаў просьбу Стаха і, пэўна, падумаў, што адпрошваецца ён з-захваробы, бо сказаў: «Добра. Выздараўлівай хутчэй. I прыходзь — ёсьць цікавая за­думка наконт афармленьня. А без цябе мы — як без рук».

Цяпер тыдзень у Стаха быў вольным, цалкам ягоным. I ён зачыніўся ў майстэрні-пакоі, каб пісаць, каб працаваць, каб «вылізаць» карціну, каб пасьпець, каб... На апошнім «каб» і прыгадаўСтах, што сёньня ўвечары прэзентацыя выставы Скідзевіча — даўняга ягонага знаёмага, калі не сказаць сябра, і падумаў, што «вольнасьць» мастака заўсёды рэч умоўная і такая ж абстрактная, як творчасьць некаторых «авангардыстаў». Не пабыць на выставе Скідзевіча, нават зьбіраючыся паміраць, ён ня мог. Жартам, за чаркай, ён некалі кінуў Скідзевічу, што на ягоную выставу прыйдзе жывым ці мёртвым, з таго ці па-за таго паралельна-перпендыкулярнага сьвету. «Што ж, пайду, — вырашыў Стах, — не таму, што пакрыўдзіцца і не даруе, а таму, што пражыць гэты тыдзень трэба па-магчымасьці так, як звычайна. Быццам я нічога ня ведаю, быццам нічога ня здарыцца. Гэта будзе найлепш. I для мяне. I для жонкі. I для ўсіх».

4.

Скідзевіч, нягледзячы на маладосьць і «зялёнасьць», сяго-таго ў творчасьці пасьпеў дасягнуць: даплюнуць і пераплюнуць. Прынамсі, ягонае імя не толькі час ад часу зьяўлялася ў артыкулах, але і колькі разоў гучала ў дакладах. I не адно ў пераліку «маладых, аднак ужо таленавітых». Ды без сувязяў у камерцыйным сьвеце — гэта нічога не азначала б. Скідзевічу пашанцавала: ягоныя будатрадаўскія знаёмыя з Наргасу ў апошнія гады існаваньня камсамолу настваралі розных фірмаў і фірмачак і грошы ў іх не пераводзіліся. Яны і арганізавалі выставу ў самім Палацы мастацтваў.

Афіцыйную частку Стах прастаяў у куточку, дрэмлючы пасьля бяссоннай ночы, а на фуршэце закаціў скандал. На самым пачатку, праўда, вывеў яго з сябе рэдактар часопіса, які, вядома ж, быў тут: «Дык вось, як ты хварэеш... — шапнуў ён, праходзячы міма, — заўтра ў дзесяць каб быў у мяне...» Стах ня стаў спрачацца, нешта даказваць, проста адыйшоўся да сьцяны, да малапрыкметнага століка. Там ён, невядома з кім, паціху-патроху напіўся ледзь не да «адключкі», і з ім здарылася істэрыка. «Я хутка памру!..» — крычаў ён на ўсю залу і чапляўся да нейкае прыгожае студэнтачкі Акадэміі мастацтваў, якая яго ведала: «Я хачу цябе трахнуць! Маўчы! Мне нельга адмаўляць! Я хутка памру! Не адмаўляйся, курва!..»

Сябры выцягнулі Стаха ўхол. Ён сядзеў там і плакаў. I шаптаўу роспачным запале: «Быдла, быдла, ва­кол адно быдла! Абрыдла ўсё! Забярыце мяне адсюль! Не хачу жыць... Абрыдла... Быдла...»

У холе было сыра. Холадна, дрогка, яку выцьвярэзніку. Гарэлка хутка выйшла, выдыхалася і істэрыка. Стах сыйшоўз выставы ціха, непрыкметна, нат не разьвітаўшыся са Скідзевічам. Суправаджаць яго ўзяўся даўні сябар, з якім, праўда, яны апошнім часам рэдка бачыліся, — выкладчык філасофіі адной з менскіх ВНУ Сяржук Сырэц, зьнешне падобны да татарына, крыху вузкавокі і раскосы, скуласты, здрацянымі чорнымі валасамі. Сяржук сям’і ня меў, жыў у інтэрнаце, і таму некалі ледзь не штовечар заседжваўся Стах з ім на варыўні ў размовах да паўночы, аж покуль ня ўстылі гэтыя пасядзелкі жонцы... !шлі яны паўз Сьвіслач, вочы іх блукалі па сонным Менску, які прыгожа глядзеўся з набярэжнай, і размаўлялі, нібы ў працяг Стахавых выкрыкаў пра тое, што народ і сапраўды быдла, якому трэба толькі добрая паша ды жорсткі пастух.