Арлоў Уладзімір - Адкуль наш род

Непрытомнага паўстанцкага камандзіра захапілі ў палон, адвезлі ў Пецярбург і пасадзілі ў самую страшную расейскую турму, што знаходзілася ў Петрапаўлаўскай фартэцы. Праз год у Пецярбурзе з’явіўся яшчэ адзін важны вязень — былы кароль Рэчы Паспалітай Станіслаў. Ягонай дзяржавы ўжо не існавала.

Пасля паланення Касцюшкі камандаваць узброенымі сіламі паўстанцаў быў прызначаны таксама наш зямляк Тамаш Ваўжэцкі.

Аднак сілы змагароў слабелі. Расейскія войскі штурмам авалодалі Пражскім прадмесцем Варшавы. Загадам Суворава ягоныя салдаты вынішчылі ўсіх мясцовых жыхароў, не шкадуючы ні жанчын, ні старых, ні дзяцей.

За ўзяцце Варшавы, якую разам з палякамі абаранялі і беларускія паўстанцы, адданы царскі служака Сувораў атрымаў званне фельдмаршала.

Тадэвуш Касцюшка пасля вызвалення з царскай турмы да скону дзён жыў на чужыне.

Нават у старасці ён амаль кожны дзень выпраўляўся на конную прагулянку. Конік у былога паўстанцкага камандзіра быў рахманы і кемлівы. Калі па дарозе сустракаўся жабрак, конь сам спыняўся, бо ведаў, што ягоны гаспадар абавязкова дасць гэтаму няшчаснаму чалавеку грошай.

* * *

Пасля паўстання дзесяткі тысяч беларусаў мусілі пакінуць заняволеную чужынцамі Бацькаўшчыну.

Шукаючы прыстанку ў іншых краінах, яны думалі пра тое, як вярнуць роднай зямлі незалежнасць.

Шмат хто з іх запісваўся ў войска да маладога французскага генерала Напалеона.

Напалеон неўзабаве стаў імператарам Францыі. Ён рыхтаваўся да вайны з Расеяй.

Беларусы, якія апынуліся ў ягонай арміі, марылі пра тое, што Напалеон дапаможа вярнуць іх радзіме — Вялікаму Княству Літоўскаму — незалежнасць.

Але пра гэта пойдзе гаворка ўжо ў наступным апавяданні.

Пытанні і заданні

1. Раскажы пра дзіцячыя гады будучага правадыра паўстання.

2. Чаму сябры называлі Тадэвуша Касцюшку “Шведам з-пад Берасьця”?

3. За што Касцюшка атрымаў званне ганаровага грамадзяніна Злучаных Штатаў Амерыкі?

4. Раскажы пра пачатак паўстання нашых продкаў супроць расейскага панавання.

5. За што змагаліся паўстанцы 1794 года? Пра што яны спявалі ў «Песні беларускіх жаўнераў»?

6. Хто кіраваў змагарамі ў Беларусі? Раскажы, што табе вядома пра Якуба Ясінскага.

7. Што ты даведаўся пра Міхала Клеафаса Агінскага?

8. Ці ваявалі паўстанцкія аддзелы каля твайго роднага горада або вёскі? Калі ваявалі, то хто імі камандаваў?

9. Каго называлі касінерамі?

10. Раскажы пра апошні бой Касцюшкі. Як ён трапіў у палон?

11. Хто душыў паўстанне Тадэвуша Касцюшкі?

12. Ці ёсць у тваім горадзе або пасёлку вуліца імя Суворава? Калі ёсць, дык ці згодны ты з гэтым?

13. Чаму беларусы не павінны шанаваць Суворава?

14. Як у Беларусі і ва ўсім свеце ўшанаваная памяць Тадэвуша Касцюшкі?

Беларусь і Напалеон

У 1812 годзе французскі імператар Напалеон пачаў вайну з царом Аляксандрам I. Расейскія гісторыкі называюць тую вайну Айчыннай, гэта значыць такой, калі, баронячы Радзіму, супроць захопнікаў падымаецца ўвесь народ. Але для Беларусі вайна 1812 года была інакшаю. Нашыя продкі не лічылі Расейскую імперыю сваёй Айчынай. Яны не хацелі бараніць краіну, якая пазбавіла іх народ незалежнасці. Шмат хто з беларусаў спадзяваўся, што Напалеон дапаможа адрадзіць Вялікае Княства Літоўскае.

Пачатак вайны

Для паходу на Расею французскі імператар падрыхтаваў велізарнае 600-тысячнае войска. Напалеон называў гэтую збройную сілу Вялікай арміяй. Хоць войска лічылася французскім, але французаў у ім было меней за палову. Астатнія жаўнеры паходзілі з розных іншых краінаў.

Напалеон быў выдатным палкаводцам і да вайны з расейскім царом Аляксандрам здолеў усталяваць сваю ўладу амаль над усёй Еўропай.

У купальскую ноч 1812 года Вялікая армія пераправілася цераз Нёман, па якім тады праходзіла расейская мяжа.

Праз чатыры дні Напалеон ужо ехаў па вуліцах Вільні. Былая сталіца Вялікага Княства сустракала французскага імператара як вызвольніка. Жанчыны закідвалі яго кветкамі, юнакі пыталіся, як запісацца ў ягонае войска.

Першы пад сваімі бел-чырвона-белымі сцягамі ў горад увайшоў беларускі кавалерыйскі полк князя Дамініка Радзівіла.

У тыя дні ў сэрцах жыло шмат светлых надзеяў і спадзяванняў. Мала хто задумваўся, чаму адмовіўся ўдзельнічаць у вайне Тадэвуш Касцюшка, што жыў тады ў Францыі.

Першыя бітвы

Напалеон разлічваў паасобку разбіць расейскія арміі недалёка ад мяжы і прымусіць Расею падпісаць мір. Але царскія генералы вырашылі не ўступаць у вырашальную бітву, пакуль не аб’яднаюць свае войскі. Французы ж імкнуліся сарваць гэты план. Каля гарадоў Кобрына і Міра, блізу вёсак Гудзевічы на Гарадзеншчыне, Салтанаўка на Магілеўшчыне ды ў іншых мясцінах беларускай зямлі з першых дзён вайны ішлі крывавыя баі.