Аркуш Алесь - Аскепкі вялікага малюнку

Камусьцi звонку магло падацца, што назаўтра пасьля такой гутаркi ўчорашнiя сябры не павiтаюцца. Ён памылiўся б.

Яшчэ ўчора я ведаў, што нiякага прэзыдэнта на сьвяце ня будзе. Больш за тое, амаль увесь папярэднi сцэнар: вынас Крыжа з Сафiйскага сабору, урачыстае шэсьце ад Сафiйкi да Спаса-Эўфрасiньнеўскага манастыра — адмянiлi. Гэтыя навiны ўдала працавалi на млын Кроквы. Васiль кпiў са «спрыяльнага» надвор’я, са спрашчэньня сьвята, зь пераменлiвых рэлiгiйных пачуцьцяў прэзыдэнта, з эфэктыўнасьцi iнфармацыйнай кампанii i г.д. i г.д. Актуальнасьць сьвята для краiны мы пачалi ўсведамляць па дарозе. Лiчаныя людзi iшлi ў нашым кiрунку. Падыходзячы да брамы манастыра, я налiчыў усяго некалькi мiжгароднiх «Iкарусаў». Дождж з самай ранiцы не пераставаў церусiць. На манастырскiм пляцы пад парасонамi тоўпiлiся паломнiкi. Было iх, як зазвычай на Вялiкдзень, калi зьбiраюцца толькi палачане. На ганку дому, у якiм жывуць манашкi, пад бляшаным брыльком хавалiся ад дажджу журналiсты. Нiякай сьвяточнасьцi i прыўзьнятасьцi на тварах у людзей не было. Наадварот, ва ўсiм прачытвалася шчырая журба, нават больш — будзённасьць нейкага звыклага мерапрыемства. Урачыстае набажэнства, якое павiнна было адбыцца ў Крыжа-Ўзьвiжанскiм саборы, затрымлiвалася. Знаёмыя журналiсты паведамiлi, што ўладыка чакае гасьцей — прэм’ер-мiнiстра са сьвiтай, апошнiя спазьняюцца ўжо на гадзiну. Раптам над манастыром пачуўся голас «едуць, едуць!» (цi не са званiцы) i сам мiтрапалiт у коле япiскапаў рушыў да брамы сустракаць гасьцей. Манашкi, якiя сшыхтавалiся шнуром, па-савецку ўручылi старшынi ўраду хлеб-соль. Мiтрапалiт i прэм’ер абнялiся i пацалавалiся. Хаўрусным натоўпам госьцi i гаспадары зьнiклi за дзьвярыма храма. Усьлед павалiлi шараговыя вернiкi. Усчалася штурханiна. Гурба спрытна ўшрубаваўся ў чалавечую плынь. Нейкi час я бачыў ягоную каротка абстрыжаную патылiцу, якая ўдала прасунулася ў сярэдзiну царквы. Кроква адмовiўся штурхацца i застаўся на вулiцы, традыцыйна-зьедлiва пракамэнтаваўшы падзею — «як у краму, гэтак жа i ў храм боскi». Я вырашыў пачакаць —няхай большасьць зойдзе, пэўна ж мне, худому акулярнiку, усё ж застанецца якi пятачок. Актыўна шчамiцца было прыкра. Хвiлiн празь пятнаццаць я ўвайшоў у сабор. Спрабуючы не штурхацца, на дыбачках прасунуўся крокаў на дванаццаць ад уваходу. Праўда, нягледзячы на ўсе перасьцярогi, мяне некалькi разоў аблаялi, а адзiн раз дык па-мацернаму. Маўляў, шчамiцца трэба, калi шчэмяцца ўсе, а зараз куды прэсься. У царкве ўжо было задушна. Мокры натоўп пачаў выпарацца. Задуха i вiльгаць наганялi млосьць. Бабулi, якая стаяла крокаў за дзесяць наперадзе, стала кепска, яе падхапiлi пад рукi i пачалi выцягваць вонкi. Голас Фiларэта далятаў да майго кута невыразна, i я чуў, бадай, адно манатонны гуд, у якi зьлiвалiся словы набажэнства. Яшчэ хвiлiн праз дваццаць здаравенная цётка, як два мяне, з бульдозэрным iмпэтам пачала ламiцца да выхаду. (Адна мая знаёмая сказала б: як лось па кукурузе.) Людзi абуралiся, але яна голасна верашчала, што ў яе аўтобус на Докшыцы праз паўгадзiны, i з-за iх, абуральнiкаў, яна можа спазьнiцца. Я скiраваўся ў цётчын фарватар i апынуўся на сьвежым паветры. Побач з уваходам у царкву ляжала бабуля, якую на маiх вачах выцягнулi з сабору. «Хуткая» яшчэ не прыехала. Я падышоў да Кроквы. Ён стаяў пасярод манастырнага пляца i тупа глядзеў на старую кабету, што ляжала на лаўцы. «Вось i першыя ахвяры падману», — адно, што сказаў сябар. Хвiлiн дзесяць мы маўчалi. «Дзе гэты Гурба? Трэба ўжо зьбiрацца», — вiдавочна нэрвуючыся, вымавiў я, нiбы сам сабе. Гурба быў усярэдзiне, i нават калi бы мы яму перадалi ўрадавую тэлеграму, каб выбiраўся, ён усё адно ня здолеў бы гэтага зрабiць. Прыйшлося чакаць канца набажэнства. «Хуткая» доўга не прыяжджала. Бабулi на сьвежым паветры стала лягчэй, але ўзьняцца ў яе не было сiлаў. Яна адзiнока ляжала на вузкай мулкай лаўцы i пакутнымi вачыма глядзела ў мокрае, шэрае неба. Неўзабаве прыйшла лекарка ў белым халаце. Яна штосьцi ўкалола кабеце i нетаропка пайшла да машыны, клiкаць санiтараў, каб тыя забралi хворую. Тыя, гэтак жа нетаропка, прыйшлi, уклалi небараку на насiлкi i панесьлi. Дождж скончыўся. Але ўсё адно было золка. Сьцюдзёны вецер дакранаўся да цела халоднымi рукамi.

Яшчэ хвiлiнаў дваццаць чакалi Гурбу ўжо пасьля сканчэньня набажэнства. Людзi па чарзе пачалi цалаваць Крыж i атрымоўваць на памяць паштоўку зь ягонай выяваю. Вядома, Гурба ня мог сысьцi без выкананьня поўнай праграмы.

Вярталiся моўчкi. Па дарозе сустрэлi дзьвюх бабуляў. Адна iшла ў манастыр, другая — з манастыра. «Ну тык цi ёсьць тамака Лукашэнка?» — спытала ў знаёмай тая, што iшла да манастыра. «Нямашака. Ня бачыла», — скрушна адказала бабця, якая вярталася дахаты. На добрай хуткасцi iх абмiнуў «Iкарус», поўны нейкiх чыноўнiкаў у гарнiтурах i гальштуках, аўтобус скiраваўся да манастыра. «Вунь, пэўна ж там паехаў... Лукашэнка», — выказала здагадку тая, што спазьнiлася. Абедзьве бабулькi старэчымi крокамi, трымаючы адна адну, пасунулi ўсьлед за аўтобусам.