Аркуш Алесь - Аскепкі вялікага малюнку

І што з таго, калі вы ўсё гэта пабачыце-пачуеце-дазнаецеся? Калі вы не гатовыя зразумець Полацак, наўрад ці вас крануць турыстычныя славутасьці старажытнага гораду на Дзьвіне.

Паэт-пчаляр з Пружаншчыны Мікола Папека наведаў Полацак упершыню сёлета ў красавіку, прыехаўшы атрымаць літаратурную прэмію Таварыства Вольных Літаратараў „Гліняны Вялес“ за лепшую мастацкую кнігу году. Вядома, я, як гаспадар, мусіў паказаць шаноўнаму госьцю легендарныя мясьціны. Пасьнедаўшы, мы выправіліся пешшу да Сафійскага сабору. Ішлі ўздоўж берага Палаты да пешаходнага мастка праз рачулку, затым нетаропка, аглядаючы прыгожыя краявіды, падняліся на ўзгорак да Сафійкі. Найперш падышлі да Барысавага каменя. Валун са старажытнымі надпісамі Папеку ўразіў надзвычайна. Паэт старанна, на зрок і навобмацак, вывучаў камень, як селянін каня на кірмашы. Саму Сафійку ён аглядаў без энтузіязму — вядома, паганец. Затое камень увесь час не выходзіў у яго з галавы. Блукаючы са мною па вулках веснавога гораду, мераючы ручаіны сваімі чаравікамі, ён доўга тлумачыў мне, што калі валуну не зрабіць дашка, хаця б якой стрэшкі, каб ратаваць ад вады, дык ён загіне. Лепш, казаў ён, зрабіць над каменем якое-кольвечы збудаваньне, што дазволіла б падтрымоўваць вакол помніка прыроды і культуры стабільны тэмпэратурны рэжым. Вада, мароз, сонца, вільгаць скарачаюць жыцьцё каменя.

А што тады казаць пра нас, сьмяротных?

Кожны з далучаных да беларушчыны хоча пабачыць у Полацку нешта сваё, добра вядомае, зразумелае і чаканае. Знайсьці ілюстрацыі да ўласнага ўяўленьня аб зыходным, аб пачатку. Нехта называе горад сталіцай Крывіі, нехта калыскай беларускага ўніяцтва, нехта, згадваючы „прывілей“ Усяслава Чарадзея, — апошнім прытулкам паганства, нехта — галоўным месцам паломніцтва для беларусаў, маючы на ўвазе месца спачыну патронкі Беларусі, сьвятой Эўфрасіньні, нехта — сталіцаю беларускага духу, легендаў, мітаў і эзатэрыкі.

Паэт Юры Гумянюк шмат разоў быў у Полацку, але ўдвух паблукаць па горадзе нам давялося толькі сёлета ў жніўні. Я вырашыў паказаць яму, шчыраму гарадзенскаму каталіку, касьцёл, які ў сярэдзіне 90-ых паўстаў у Задзьвіньні на месцы кінатэатру „Юбілейны“. Будынак кінатэатру быў перабудаваны ў храм божы. Перш чым патрапіць у сярэдзіну касьцёла, я запытаўся ў гаспадароў дазволу. Малады ксёндз Чайкоўскі папярэдзіў, што ў сьвятыні ідзе прыборка, таму аглядаць яе будзе не зусім зручна — шмат пылу. Мы ўсё адно зайшлі. Днём тут нешта рабілі будаўнікі, а цяпер жанчыны прыбіралі друз. Вечаровыя промні, што ўрываліся ў храм праз вокны з заходняга боку, пераліваліся ў стаўпах пылу. Мы ўважліва агледзелі чатыры фрэскі, што нядаўна скончыў маляваць Уладзімер Кандрусевіч, сын вядомага кампазытара. Я сам бачыў гэтыя працы ўпершыню. Па шчырасьці, яны ня вельмі мяне ўразілі. Засучасныя, нібыта проста вялікія карціны на рэлігійную тэматыку. У іх адсутнічае нейкае сымбалічнае абагульненьне, нейкая хрэстаматыйная мэтафарычнасьць, якую заўжды заўважаеш у старажытных фрэсках. Праўда, я магу й памыляцца. Магчыма, празь нейкі час гэтыя фрэскі будуць сярод галоўных славутасьцяў Полацку. Чаму не? Інакш не было б разьвіцьця. Людзі нечага б дасягнулі, а далей — сьцяна. Але немагчымага не бывае. Усё магчыма. Галоўнае — імкнуцца, верыць і ўпарта працаваць.

Затым, для кантрасту, я паказаў Гуменюку рэшткі бэрнардынскага касьцёла, што ў поўным занядбаньні ўсё яшчэ глядзяць на сьвет божы ля плоту псыхіятрычнай лякарні. Гумянюк прапанаваў сфатаграфаваць яго на тле тых руінаў, але раптам з розных кутоў выскачылі тры дварнякі і так агрэсыўна пачалі на нас брахаць, што мы хутка рэтыраваліся.

За вячэраю Юры дзяліўся ўражаньнямі. Больш за ўсё яго зьдзівіла тое, што ў Полацку ня носяць модных мужчынскіх туфляў з тупымі насамі. „У Горадні моладзь толькі ў такіх і ходзіць“, — патлумачыў паэт-постмадэрніст, аўтар незабыўнага верша „Я камуністам шлю вітаньне“.

Гумянюк уяўляе Полацак іншым: з матэлямі, шыкоўнымі кавярнямі, прыгожымі, вясёлымі жыхарамі, нэонавай рэклямаю, мадэрновымі будынкамі са шкла і бэтону. „Там процьма людзей, самаходаў і супэрсучасны дызайн (…) А тут — беларускі камбайн.“ Неадпаведнасьць, так бы мовіць, уяўленьню-жаданьню.

Усе мае ўражаньні ад Полацку — як аскепкі нейкага вялікага малюнку, можна разглядзець толькі фрагмэнты, кавалачкі, якіх шмат-шмат — дзясяткі, сотні, тысячы, — бывае, самы дробны і нязначны трывала кружляе ў мазгох. А нешта гістарычнае прыходзіцца зь цяжкасьцю прыгадваць-узнаўляць.