Я шукала да апошняга дня, шукала… І ў апошні дзень мне падказалі: «Схадзіце да Кацярыны Дзямчук. Старой хутка дзевяноста, а ўсё памятае». Правялі, паказалі. Я ўбачыла цагляны дом з высокім плотам. Пастукала ў брамку… Выйшла яна… старая-старая… амаль невідушчая. «Мне сказалі, што вы ў дзіцячым доме працавалі?» — «Я была настаўніцай». — «У нас настаўнікаў не было, а былі камандзіры». Нічога не адказала. Адышла і палівае са шланга грады. А я стаю… не сыходжу… не сыходжу я! Тады яна неахвотна правяла мяне ў дом: у святліцы — крыж з распяццем Хрыста, у куце абразок. Я ўспомніла голас… твар не ўзгадала, а голас… «Твая мама — вораг. Вас можна біць і нават забіць». Я пазнала яе! Ці вельмі хацела пазнаць? Магла не пытацца, але я спытала: «Можа, памятаеце мяне? Можа…» — «Не-не… нікога не памятаю. Маленькія вы былі, усе дрэнна раслі. А мы дзейнічалі па інструкцыі». Паставіла чай, прынесла коржыкаў… Я сядзела і слухала яе скаргі: сын алкаголік, і ўнукі п’юць. Муж даўно памёр, пенсія маленькая. Спіна баліць. Жыць у старасці сумна. Ну вось! Я падумала: ну вось… вось… І вось! Праз пяцьдзясят гадоў сустрэліся… Я ўявіла, што гэта яна… уявіла сабе… Сустрэліся — і што? І ў мяне — мужа няма, пенсія маленькая. Спіна баліць. Старасць і больш нічога. (Доўга маўчыць.)
Назаўтра я з’ехала… Што засталося? Здзіўленне… і крыўда… Толькі не ведаю — на каго? А стэп сніцца і сніцца, то ён сніцца мне ў снезе, то ў чырвоных маках. У адным месцы, дзе стаялі баракі — кавярня, у іншым — лецішчы. Каровы пасвяцца. Не трэба было вяртацца. Не! Так горка плачам, так пакутуем — а навошта? Навошта ўсё было? Ну яшчэ дваццаць… пяцьдзясят гадоў пройдзе… і затопчуць усё ў пыл, як быццам нас і не было. Застануцца два радкі ў падручніку па гісторыі. Абзац. Ужо мода на Салжаніцына мінае і на гісторыю паводле Салжаніцына. Раней за «Архіпелаг ГУЛАГ» саджалі ў турму. Чыталі ўпотай, перадрукоўвалі на машынцы, перапісвалі ад рукі. Я верыла… верыла, што калі тысячы людзей прачытаюць, то ўсё зменіцца. Прыйдзе пакаянне, будуць слёзы. А што выйшла? Усё, што пісалі ў стол, надрукавалі, усё, што таемна думалі, сказалі. І?! Ляжаць гэтыя кнігі на кніжных развалах, пыляцца. А людзі ідуць па сваіх справах… (Маўчыць.) Мы ёсць… і нас няма… Нават вуліцы, на якой я раней жыла, ужо няма. Была вуліца Леніна. Ужо ўсё іншае: рэчы, людзі, грошы. Новыя словы. Былі «таварышы», цяпер «спадары», але нешта «спадары» ў нас дрэнна прыжываюцца. Усе шукаюць у сябе дваранскія карані. Модна! Аднекуль зноў узяліся князі і графы. А раней ганарыліся, што з рабочых і сялян. Хрысцяцца ўсе і трымаюць пост. Абмяркоўваюць сур’ёзна — уратуе Расію манархія ці не ўратуе? Любяць цара, з якога ў сямнаццатым годзе кожная курсістка смяялася. Чужая мне краіна. Чужая! Раней, калі госці збіраліся, мы абмяркоўвалі кнігі, спектаклі… А цяпер: хто што купіў? Курс валюты? І анекдоты. Нічога не шкада, з усяго можна пасмяяцца. Усё смешна. «Тата, а хто такі Сталін?» — «Сталін быў наш правадыр». — «А я думаў, што правадыры бываюць толькі ў дзікуноў». У армянскага радыё пытаюцца: «Што засталося ад Сталіна?» Армянскае радыё адказвае: «Ад Сталіна засталіся дзве змены сподняга, пара ботаў, некалькі кіцеляў, адзін з іх святочны, чатыры рублі і сорак капеек савецкіх грошай. І гіганцкая імперыя». Другое пытанне: «Як рускі салдат да Берліна дайшоў?» — «А рускі салдат не такі смелы, каб адступаць». Я кінула хадзіць у госці. І на вуліцу рэдка выходжу. Што я там убачу? Свята Мамоны! Не засталося ніякіх каштоўнасцяў, акрамя кашалька. А я? Я — бедная, мы ўсе — жабракі. Усё маё пакаленне… былыя савецкія людзі… Ні рахункаў, ні нерухомасці. Рэчы ў нас таксама савецкія — капейкі ніхто не дасць. Дзе наш капітал? Усё, што ў нас ёсць, гэта — нашыя пакуты, тое, што мы перажылі. У мяне — дзве даведкі на звычайных
лісточках з вучнёўскага сшытка: «…рэабілітаваны…» і «…рэабілітаваная… у сувязі з адсутнасцю складу злачынства…» На тату і на маму. Калісьці… калісьці я ганарылася сынам… Ваенны лётчык, служыў у Афганістане. Сёння… ён на рынку гандлюе… Маёр. Два баявыя ордэны! Лавачнік!! Раней гэта называлася спекуляцыяй, а сёння бізнесам. У Польшчу — гарэлку і цыгарэты, лыжы, а назад — анучы. Барахло! У Італію — бурштын, адтуль — сантэхніку: унітазы, краны, вантузы. Цьфу! У нашай сям’і ніколі не было гандляроў! Імі пагарджалі! Няхай я абломак «саўка»… але гэта лепш, чым купі-прадай… Вось… я вам прызнаюся… Раней людзі мне падабаліся больш… Тыя людзі… яны былі свае… З той краінай я пражыла ўсю яе гісторыю. А да гэтай, што цяпер, я абыякавая, яна не мая. (Бачу — стамілася. Выключаю дыктафон. Аддае мне лісток з тэлефонам сына.) Вы прасілі… Сын раскажа… у яго сваё… свая гісторыя… Я ведаю, паміж намі бездань… Я ведаю… (Скрозь слёзы.) А цяпер пакіньце мяне. Я хачу быць адна.
Читать дальше