Святлана Алексіевіч - Час second-hand

У мяне адпачынак… Зноў еду. Ён бяжыць за вагонам і доўга махае-махае. Але ўжо ў цягніку ў мяне пачынаецца раман. Едуць два маладыя інжынеры з Харкава, і таксама ў Сочы, як я. Божа мой! Я такая маладая! Мора. Сонца. Купаемся, цалуемся, танчым. Мне лёгка і проста, таму што свет просты, ча-ча-ча-казачок і ўсё — я ў сваёй стыхіі. Мяне любяць… мяне носяць на руках… Дзве гадзіны ў горы мяне падымаюць на руках… Маладыя мышцы, малады смех. Вогнішча да раніцы… Сніцца мне сон… Столь адчыняецца. Неба блакітнае… Я бачу Глеба… Мы кудысьці ідзём з ім. Ідзём па марскім беразе, а там не адшліфаваная хвалямі галька, а вострыя-вострыя камяні, як цвікі. Я іду ў абутку, а ён басанож. «Басанож, — тлумачыць мне, — лепей адчуваецца». Але я ж ведаю — яму балюча. І ад болю ён пачынае падымацца… лунаць над зямлёй… Я бачу яго ў палёце.. Толькі рукі ў яго чамусьці складзеныя, як у мёртвага… (Спынілася.) Божа! Я — вар’ятка… Нікому не павінна прызнавацца… часцей за ўсё ў мяне адчуванне, што я ў гэтым жыцці шчаслівая… шчаслівая! Прыйшла да яго на могілкі… Вось памятаю, што іду. Адчуваю, што ён недзе тут. І такая вастрыня шчасця, мне плакаць хочацца ад гэтага шчасця. Плакаць. Кажуць, што мёртвыя не прыходзяць да нас. Не верце.

Адпачынак заканчаецца, я вяртаюся. Інжынер праводзіць мяне да самай Масквы. Я абяцаю пра ўсё расказаць Глебу… Прыходжу да яго… У яго на стале ляжыць штотыднёвік, увесь скрэмзаны, шпалеры ў кабінеце спісаныя, нават на газетах, якія ён чытаў, усюды толькі тры літары: з… г… ў… Вялікія, маленькія, друкаваныя, вялікімі літарамі. Шматкроп’і… шматкроп’і… Я пытаюся: «Што гэта?» Ён расшыфроўвае: здаецца, гэта ўсё? Ну вось, мы разыходзімся, і трэба гэта неяк Аньцы растлумачыць. Заехалі па яе, а ў яе — перш чым выйсці з дому — памаляваць! Тут яна не паспела, сядзіць у машыне і галосіць. А ён ужо прывык да таго, што яна такая шалёная, думаў, што гэта талент. Гэта была ўжо сямейная сцэна: Анька плача, ён яе суцяшае, а я паміж імі… Так глядзіць, глядзіць на мяне… І я… гэта ўсяго адна хвіліна… секунда… Я разумею: ён бясконца самотны чалавек. Бясконца! І… я выйду за яго замуж… Я мушу… ( Заплакала.) Якое шчасце, што мы не разышліся. Не прайшла я міма. Якое шчасце! Ён падарыў мне цэлае жыццё! (Плача.) Значыць, я выходжу замуж… Яму страшна, ён баіцца, таму што быў ужо двойчы жанаты. Жанчыны здраджвалі яму, яны стамляліся… і іх нельга вінаваціць… Каханне — гэта цяжкая праца. Перш за ўсё, для мяне гэта — праца. Без вяселля было ў мяне, без белай сукенкі. Усё прайшло сціпла. А я заўсёды марыла, што будзе вяселле і белая сукенка, і я кіну з моста ў ваду букет белых руж. Такія ў мяне былі мары.

Ён не любіў, калі яго распытвалі… Нейкая заўсёдная зухаватасць… каб гэта было смешна… зэкаўскае, прыхоўванне за гэтым усяго важнага. Планачка іншая. Напрыклад, ніколі не казаў «свабода», а заўсёды «свабодка». «І вось я на свабодцы». У рэдкія хвіліны… Тады так смачна, азартна расказваў… Я проста адчувала яго радасці, вынесеныя адтуль: як дастаў кавалкі шыны, прывязаў іх на валёнкі, і ў іх прайшоў этап, і ён так радаваўся, што ў яго ёсць гэтыя шыны. Аднойчы прынеслі паўмеха бульбы, і дзесьці на «свабодцы», калі працавалі, нехта даў вялікі кавалак мяса. Уначы ў кацельні яны зварылі суп: «І ты ведаеш, гэта было так смачна! Так выдатна!» Калі вызвалілі, ён атрымаў кампенсацыю за бацьку. Яму сказалі: «Мы вам павінны за дом, за мэблю…» Налічылі вялікія грошы. Ён купіў новы касцюм, новую кашулю, новыя чаравікі, купіў фотаапарат і пайшоў у лепшы маскоўскі рэстаран «Нацыяналь», замовіў усё даражэзнае, піў каньяк, каву з фірмовым тортам. У канцы, калі наеўся, папрасіў, каб яго хтосьці ў гэты шчаслівы момант жыцця сфатаграфаваў.

«Вяртаюся ўжо на кватэру, дзе жыў, — успамінаў, — і разумею, што шчасця неяк не адчуваю. У гэтым касцюме, з гэтым фотаапаратам… Чаму няма шчасця? Усплылі ў памяці тыя шыны, той суп у кацельні — вось там было шчасце». І мы намагаліся зразумець… Вось… Дзе ж яно жыве — гэтае шчасце? Лагер ён не аддаў бы ні за што… не памяняў бы… Гэта быў яго таемны скарб, яго багацце. З шаснаццаці і амаль да трыццаці гадоў ён быў у лагеры… Вось палічыце… Я ў яго пыталася: «А калі б не пасадзілі?» Аджартоўваўся: «Я быў бы ёлупам і ездзіў на чырвонай гоначнай машыне. Наймаднейшай». Толькі ў самым канцы… Ужо ў канцы… калі ляжаў у бальніцы… Першы раз загаварыў са мной сур’ёзна: «Гэта як у тэатры. З залы бачыш прыгожую казку — прыбраную сцэну, бліскучых акцёраў, таямнічы свет, але калі ты трапляеш за кулісы… Адразу за заслонай — абломкі нейкіх дошак, анучы, недамаляваныя і кінутыя палотны… пляшкі з-пад гарэлкі… рэшткі ежы… Казкі няма. Цёмна… брудна… Мяне правялі за кулісы… ты разумееш?»