Святлана Алексіевіч - Час second-hand

Пахаванне Ахрамеева… Каля магілы стаялі родныя і некалькі сяброў. Не было ваеннага салюту. Газета «Правда» не ўважыла некралогам былога начальніка Генштаба чатырохмільённай арміі. Новы міністр абароны Шапашнікаў (былы міністр Язаў сядзеў у турме разам з іншымі «путчыстамі»), здаецца, у гэты час быў заклапочаны тым, як засяліцца ў кватэру Язава, з якой тэрмінова выганялі жонку апошняга. Інтарэсы шкурныя… Але… я скажу… гэта важна… Членаў ГКЧП можна абвінаваціць у чым заўгодна, але не ў заклапочанасці асабістымі мэтамі. У карысці… (Паўза.) Па крамлёўскіх калідорах пра Ахрамеева шэпчуцца: «Не на таго коніка паставіў». Чыноўнікі перабягалі да Ельцына… (Перапытвае.) Паняцце гонару? Не задавайце наіўных пытанняў… Нармальныя людзі выходзяць з моды… Артыкул-некралог з’явіўся ў амерыканскім часопісе «Тайм». Напісаў яго адмірал Уільям Кроўв, які займаў у часы Рэйгана пасаду старшыні Камітэта начальнікаў штабоў ЗША (адпавядае нашаму начальніку Генштаба). Яны шмат разоў сустракаліся на перамовах па ваенных пытаннях. І ён паважаў Ахрамеева за яго веру, хоць яна яму была чужая. Вораг пакланіўся… (Паўза.)

Толькі савецкі чалавек можа зразумець савецкага чалавека. Іншаму б я распавядаць не стаў…

з жыцця пасля жыцця

«1 верасня ў Маскве на Траякураўскіх спецмогілках для высокапастаўленых асобаў (філіял маскоўскіх Новадзявочых могілак) быў пахаваны Маршал Савецкага Саюза С. Ф. Ахрамееў.

У ноч з першага на другое верасня невядомыя раскапалі магілу Ахрамеева і яго суседа па могілках — генерал-палкоўніка Срэднева, пахаванага тыдзень таму. Следства мяркуе, што магіла Срэднева была раскапана першай, відаць, памылкова… Марадзёры знеслі маршальскую форму Ахрамеева з залатымі галунамі… і маршальскую шапку, якую, згодна з вайсковай традыцыяй, прыбіваюць да труны. А таксама шматлікія ордэны і медалі.

Следчыя ўпэўнена заяўляюць, што магілу Маршала Ахрамеева апаганілі не па палітычных, а па камерцыйных матывах. Мундзіры вышэйшых военачальнікаў карыстаюцца асаблівым попытам у перакупшчыкаў антыкварыяту. А ўжо маршальскую форму ў іх з рукамі адарвуць…»

з інтэрв’ю на Чырвонай плошчы (снежань 1997 года)

«Я — канструктар…

Да жніўня дзевяноста першага года мы жылі ў адной краіне, пасля жніўня — у іншай. Да жніўня мая краіна называлася СССР…

Хто я? Я адзін з тых ідыётаў, хто абараняў Ельцына. Стаяў каля Белага дома і гатовы быў легчы пад танк. Людзі выйшлі на вуліцу на хвалі, на ўздыме. Але памерці яны гатовыя былі за свабоду, а не за капіталізм. Я лічу сябе чалавекам падманутым. Мне не патрэбны капіталізм, да якога нас прывялі… падсунулі… ні ў якой форме — ні ў амерыканскай, ні ў шведскай. Я не дзеля чыіх-небудзь «бабак» рэвалюцыю рабіў. Мы крычалі «Расія» замест таго, каб крычаць «СССР». Мне шкада, што нас тады не разагналі брандспойтамі і не выкацілі на плошчу пару кулямётаў. Трэба было арыштаваць дзвесце-трыста чалавек, астатнія б зашыліся па кутах. (Паўза.) Дзе сёння тыя, хто клікаў нас на плошчу: «Далоў крамлёўскую мафію!», «Заўтра — свабода!»? Сказаць ім нам няма чаго. Звалілі на Захад, цяпер там лаюць сацыялізм. Сядзяць у чыкагскіх лабараторыях… А мы… тут… Расія… Аб яе выцерлі ногі. Кожны можа даць ёй у зубы.

Ператварылі ў заходні сметнік ношанага рыззя, пратэрмінаваных лекаў. Хламу! (Мат.) Сыравінны прыдатак, газавы кранік… Савецкая ўлада? Яна была не ідэальная, але яна была лепшай за тое, што цяпер. Больш годнай. Увогуле, сацыялізм мяне задавальняў: не было ні празмерна багатых, ні бедных… бамжоў і беспрытульных… Старыя маглі пражыць на свае пенсіі, пляшкі на вуліцах не збіралі. Недаедкі. У вочы не зазіралі, не стаялі з працягнутай рукою… Колькі людзей забіла перабудова — яшчэ трэба палічыць. (Паўза.) Жыццё нашае ранейшае даастатку знішчана, не засталося каменя на камені. Хутка з сынам не будзе пра што пагаварыць. «Тата, Паўлік Марозаў — адмарозак, а Марат Казей — дзівак, — кажа мне мой сын, прыйшоўшы са школы, — а ты мяне вучыў…» Я вучыў яго, як вучылі мяне. Правільна вучыў. «Гэтае жахлівае савецкае выхаванне…» А «гэтае жахлівае савецкае выхаванне» навучыла мяне думаць не толькі пра сябе, але і пра іншых. Пра тых, хто слабейшы, пра тых, каму кепска. Для мяне героем быў Гастэла, а не гэтыя… у малінавых пінжаках… з філасофіяй, што свая кашуля бліжэй да цела, свой тлушч цяплейшы, свае грошыкі званчэйшыя. «Не гані, тата, «духоўку»… «гуманістычная баланда»… Дзе яго гэтаму вучаць? Людзі цяпер іншыя… капіталістычныя… Разумееце! Ён гэта ўбірае, яму дванаццаць гадоў. Я для яго ўжо не прыклад.