Святлана Алексіевіч - Час second-hand

Узяла квіток дадому. У горадзе я сумую па сваёй вёсцы. Праўда, я не ведаю, па якой вёсцы сумую, напэўна, я сумую па сваёй «дзіцячай» вёсцы. Па той вёсцы, дзе тата браў мяне з сабой, калі даставаў з вуллёў цяжэзныя рамкі з мёдам. Спачатку ён абкурваў іх дымам, каб пчолы адляцелі і нас не джалілі. Маленькая, я была смешная… Я думала, што пчолы — гэта таксама птушачкі… (Маўчыць.) Ці люблю я вёску цяпер? Жывуць тут як раней, з года ў год. Капаюць рыдлёўкай бульбу на сваіх гародах, поўзаюць на каленях. Гоняць самагон. Увечары цвярозага мужыка не сустрэнеш, яны п’юць кожны дзень. Галасуюць за Лукашэнку і шкадуюць аб Савецкім Саюзе. Аб непераможнай Савецкай арміі. У аўтобусе побач са мною сеў наш сусед. П’яны. Гаварыў пра палітыку: «Кожнаму вылюдку-дэмакрату я сам бы галаву разбіў. Мала вам далі. Ну слова гонару! Страляць такіх трэба. У мяне б рука не здрыганулася. Амерыка за ўсё плаціць… Хілары Клінтан… Але мы народ моцны. Перажылі перабудову, перажывём і рэвалюцыю. Я ад аднаго разумнага чалавека чуў, што рэвалюцыю

прыдумалі жыды». Увесь аўтобус яго падтрымліваў: «Не было б горай, чым цяпер. Уключыш тэлевізар — усюды бамбяць, страляюць». Вось і дом. Адчыніла дзверы. Мама сядзела на кухні і чысціла клубні вяргіні, яны падмерзлі і загніліся ў склепе, бо капрызлівыя. Баяцца марозу. Я стала дапамагаць. Як у дзяцінстве. «Што там у вас у сталіцы? — першае пытанне мамы. — Па тэлевізары паказалі мора людзей, усе крычалі супраць улады. Божачка мілы! Страх! Мы тут баяліся, што вайна пачнецца: у адных сыны ў АМАПе служаць, у іншых — студэнты, выйшлі на плошчу і крычалі. У газетах пішуць, што гэта «тэрарысты» і «бандыты». Нашыя людзі газетам вераць.

Гэта ў вас там рэвалюцыя, а ў нас савецкая ўлада». У доме пахла валяр’янкай.

Я даведалася пра вясковыя навіны… Па Юрку Шведа, фермера, ноччу прыехала машына і двое ў цывільным, як у трыццаць сёмым па нашага дзеда. Увесь дом перавярнулі. Камп’ютар забралі. Звольнілі медсястру, Аню Н. — яна ездзіла ў Мінск на мітынг, запісалася ў апазіцыйную партыю. У яе дзіцятка маленькае. Муж напіўся і пабіў: апазіцыянерка! А маці хлопцаў, якія служаць у мінскай міліцыі, выхваляюцца, што іх сыны вялікія прэміі атрымалі. Прывезлі падарункі. ( Маўчыць .) Падзялілі народ на дзве паловы… Я пайшла ў клуб на танцы, за ўвесь вечар мяне ніхто не запрасіў танцаваць. Бо… тэрарыстка… Мяне баяліся…

«…ён можа ператварыцца ў чырвоны колер»

Сустрэліся выпадкова праз год у цягніку «Масква–Мінск». Усе ўжо даўно спалі, а мы размаўлялі.

— Вучуся ў Маскве. Хаджу на маскоўскія мітынгі з сябрамі. Клёва так! Мне падабаюцца твары людзей, якія бачу я там. Памятаю падобныя твары ў нас, калі мы выйшлі на плошчу ў Мінску. Я не пазнавала свой горад, людзей не пазнавала. Гэта былі іншыя людзі. Сумую па дому, моцна сумую па дому.

Сяду ў беларускі цягнік і ніяк не магу заснуць. Паўсон… паўява… То я ў турме, то ў інтэрнаце, то… Усё ўспамінаецца… Мужчынскія і жаночыя галасы… «…Ставілі на расцяжку, ногі задзіралі за галаву…»

«…Паклалі аркуш паперы на ныркі, каб не засталося слядоў, і білі пластыкавай бутэлькай з вадой…»

«…Ён насоўваў мне на галаву цэлафанавы пакет або процівагаз. Ну, а далей… самі разумееце, праз пару хвілін я губляў прытомнасць… А ў яго дома жонка і дзеці. Добры муж. Добры бацька…».

«…Б’юць, б’юць, б’юць, б’юць… ботамі, чаравікамі, красоўкамі…»

«…Ты думаеш, што іх вучаць толькі скакаць з парашутам, дэсантавацца па канаце з верталёта? Іх вучаць па тых жа падручніках, што і пры Сталіне…»

«…У школе нам казалі: «Чытайце Буніна, Талстога, гэтыя кнігі ратуюць людзей». У каго спытаць: чаму гэта не перадаецца, а дзвярная ручка ў анус і цэлафанавы пакет на галаву — перадаецца?»

«…Ім падвысяць заробак у два-тры разы… Баюся, яны будуць страляць…»

«…У войску я зразумеў, што люблю зброю. Прафесарскі хлопчык, які вырас сярод кніг. Я хачу мець пісталет. Прыгожая рэч! За сотні гадоў яго добра прыстасавалі да рукі. Трымаць прыемна. Мне падабалася б яго даставаць, чысціць. Змазваць. Люблю гэты пах».

«…Як ты думаеш, рэвалюцыя будзе?»

«…Аранжавы — гэта колер сабачай мачы на снезе. Але ён можа ператварыцца ў чырвоны…»

«…Мы ідзём…»

— Што ўспомніць? Жыву як усе. Была перабудова… Гарбачоў… Паштальёнка прачыніла брамку: «Чула, камуністаў ужо няма?» — «Як няма?» — «Партыю закрылі». Ніхто не страляў, нічога. Цяпер кажуць, што была вялікая дзяржава і ўсё знікла. А што ў мяне знікла? Як жыла я ў доміку без усялякіх выгодаў — без вады, без каналізацыі, без газу — так і жыву. Шчыра працавала ўсё жыццё. Рабіла, рабіла, прывыкла працаваць. І заўсёды атрымлівала капейкі. Як ела макароны і бульбу, так і ем. Футра даношваю савецкае. У нас тут — снегу!