Уладзімір Арлоў - Адкуль наш род

Турыстаў з розных краін у Маскве часта прыводзяць у славуты Смаленскі сабор Новадзявочага манастыра. Кожны, хто трапляе туды, захапляецца дзівоснай пазалочанай разьбою, якая ўпрыгожвае храм. На жаль, мала хто ведае, што гэтае дзіва стварыла арцель выдатных беларускіх майстроў.

Вайна з Расейскай дзяржавай доўжылася трынаццаць гадоў — ад 1654-га да 1667-га.

Гэта была самая страшная і крывавая вайна за ўсю гісторыю Беларусі. Бітвы, голад і хваробы скарацілі насельніцтва нашай Бацькаўшчыны ў два разы.

Загінуў кожны другі, а на ўсходзе Беларусі — кожныя восемдзесят чалавек з сотні. Напрыклад, у Полацку перад вайною было болей за 1500 дамоў, а засталося толькі сто, у Віцебску з 982 дамоў у попел і ў руіны ператварыліся 926. Захопнікі вынішчылі пад корань цэлыя беларускія роды.

Беларусь страціла Смаленскую зямлю.

Ад мора пралітай крыві летапісцы назвалі тыя гады не вайною, а патопам.

Велізарнай і незваротнаю стратай сталі для Беларусі не толькі палеглыя. Сотні тысяч беларусаў вайна назаўсёды адарвала ад родных дамоў і змусіла застацца на чужыне.

Сярод іх быў і знакаміты сын нашага народа Сімяон Полацкі, якому будзе прысвечанае наступнае апавяданне.

1. Чаму XVII стагоддзе называюць крывавым?

2. Раскажы, як адбывалася змаганне за Смаленск.

3. За што цар пакараў смерцю свайго ваяводу Шэйна?

4. Раскажы, як паводзілі сябе на нашай зямлі расейскія войскі.

5. Навошта цар загадваў паліць і нішчыць беларускую зямлю?

6. Як беларусы змагаліся з захопнікамі?

7. Чаму магілеўцы падняліся на паўстанне супроць царскіх стральцоў?

8. Хто кіраваў паўстаннем у Магілеве? Раскажы, як яно адбывалася.

9. Колькі тысяч беларусаў цар хацеў перасяліць у сваю дзяржаву?

10. Што рабілі нашы землякі на чужыне?

11. Які славуты маскоўскі сабор упрыгожылі беларускія майстры?

12. Чаму мы называем вайну 1654—1667 гадоў самай страшнай у гісторыі Беларусі? Раскажы пра цяжкія страты нашай зямлі.

Чалавек, пра якога мы пагаворым, заслужыў славу выдатнага пісьменніка, настаўніка і асветніка. Яго ведалі ў свеце далёка ад Беларусі. Але ён заўсёды з любасцю ўспамінаў яе і свой родны горад, у гонар якога ўзяў сабе прозвішча — Полацкі.

У дзяцінстве і юнацтве яго звалі Самойлам. Хлопчык нарадзіўся ў 1629 годзе ў сям’і заможных гараджанаў. Навуку ён пачаў спасцігаць у школцы пры полацкім Богаяўленскім манастыры. Тут не толькі вучылі чытаць, пісаць і лічыць, але і выкладалі лацінскую і грэцкую мовы, музыку і спевы.

Пасля школы Самойла паехаў вучыцца ў Кіеў, а потым у Вільню, дзе была акадэмія. Там чыталі лекцыі шмат якія знакамітыя вучоныя, добра вядомыя ва ўсёй Еўропе. На занятках Самойла, напрыклад, чуў, што не Сонца круціцца вакол Зямлі, як тады лічыла большасць людзей, а наадварот — Зямля з іншымі планетамі круціцца вакол Сонца.

У гэты час полацкага юнака ўжо ведалі як таленавітага паэта. Свае вершы ён, апрача роднай беларускай мовы, пісаў яшчэ на трох — польскай, лацінскай і расейскай.

У Вільні Самойла стаў прыхільнікам вуніі. Вы памятаеце, што вунія — гэта аб’яднанне праваслаўнай і каталіцкай цэркваў.

Якраз тады, калі Самойла быў віленскім студэнтам, пачалася вайна Рэчы Паспалітай з Масковіяй. Вільню захапіла расейскае войска. Царскія стральцы і казакі рабавалі дамы і храмы. Яны здымалі званы, абдзіралі з абразоў каштоўныя аправы, мучылі і забівалі манашак з манахамі. У касцёле святога Міхала захопнікі разбурылі магілу канцлера Льва Сапегі. Заадно спалілі і некалькі праваслаўных цэркваў.

У раскошнай карэце па Вільні ехаў маскоўскі цар Аляксей Міхайлавіч. Дарогу перад ім засцілалі крывава-чырвонай тканінаю. Апрача войска, цара ніхто не сустракаў. Палова віленцаў загінула, астатнія ратавалі жыццё хто як мог.

Трэба было ратавацца і Самойлу. Ён падаўся ў Полацак.

Родны горад сустрэў падарожніка пажарышчамі і падазронымі позіркамі маскоўскіх стральцоў, якія гаспадарылі на вуліцах. Самым надзейным прытулкам для адукаванага чалавека быў у такое ліхалецце манастыр.

Самойла пастрыгся ў манахі і атрымаў новае імя — Сімяон. Ён пачаў працаваць у той самай школцы, дзе некалі вучыўся. Полацкія хлапчукі любілі манаха Сімяона за цікавыя ўрокі, на якіх ён часта чытаў свае вершы. Вучні з захапленнем ставілі спектаклі ў школьным тэатры, які стварыў іхні настаўнік. П’есы для тэатра таксама пісаў Сімяон.