Уладзімір Арлоў - Адкуль наш род

За незалежнасць Пётр I жорстка пакараў не толькі полацкіх вуніятаў, але і іхні сабор. Спачатку храм святой Сафіі аддалі салдатам на рабаванне, а потым зрабілі на загад цара вайсковым складам. Там трымалі розныя прыпасы, а часам і коней.

У саборных сутарэннях расейцы захоўвалі порах. Досыць было іскрынкі, каб беларуская святыня ўзляцела ў паветра.

Такая іскра ўспыхнула якраз напярэдадні адыходу з Полацка царскіх войскаў. Вядома, здарылася гэта невыпадкова.

Сафійскі сабор ператварыўся ў куродымныя руіны. Трыццаць гадоў яны стаялі на высокім полацкім замчышчы, выклікаючы ў сэрцах палачанаў і тых, хто плыў па Дзвіне, глыбокі смутак, нагадваючы пра цяжкія раны роднай зямлі.

У сярэдзіне XVIII стагоддзя вуніяты адбудавалі сабор.

Тады ён і набыў добра знаёмае нам сучаснае аблічча.

Расейскі імператар і ягоныя людзі трымаліся ў Беларусі не як хаўруснікі, а як захопнікі. Ад іх нашая краіна зазнала гора не меней, чым ад шведаў.

Так было не толькі ў Полацку.

Гістарычныя дакументы апавядаюць, як паводзіў сябе ў Магілеве сябар і паплечнік цара Аляксандр Меншыкаў. Заняўшы горад, ён запатрабаваў ад жыхароў карміць і паіць сваё вялікае войска. Кожны дзень магілеўцы былі абавязаныя дастаўляць “саюзнікам” некалькі бочак віна, мёду і піва, жывога вала, некалькі дзесяткаў бараноў, некалькі вазоў жывой і марожанай рыбы, цэлыя чароды гусей і курэй, сто булак і дзвесце калачоў, кадушкі масла і скрыні аліваў, а таксама цукар, разынкі, міндаль, мускатавыя арэхі ды іншыя прысмакі. Горад выконваў усе загады расейцаў, але, замест удзячнасці, быў падпалены.

Выгнаныя з горада жыхары выплакалі апошнія слёзы, бачачы, як ператвараюцца ў попел іхнія дамы і Божыя храмы. У агнявой віхуры царкоўныя званы самі пачалі званіць. Гэта быў хаўтурны звон па адным з найпрыгажэйшых гарадоў Еўропы.

Царскія казакі падпалілі з чатырох бакоў і Віцебск. Горкія ўспаміны засталіся ад “саюзнікаў” таксама ў Менску. Там расейская кавалерыя абчысціла жаночы манастыр святой Тройцы, ад якога пайшла назва сённяшняга Траецкага прадмесця. Шукаючы золата, зладзеі паламалі ў манастырскім саборы алтар і ўзадралі падлогу. Потым надышла чарга Святадухаўскай царквы на Высокім рынку (там, дзе цяпер плошча Свабоды) ды іншых манастыроў і храмаў.

Менчукі ўзяліся за зброю, і на Нямізе далі рабаўнікам адпор.

За гады Паўночнай вайны беларускі народ страціў 800 тысяч чалавек. Загінуў амаль кожны трэці. Гэтая вайна і жорсткі расейскі цар Пётр не прынеслі Беларусі нічога, апрача крыві, пажараў і разбурэнняў.

1. Чаму Пётр I паслаў на Беларусь сваё войска?

2. Якое злачынства ўчыніў цар у Полацку?

3. Як цар адпомсціў Сафійскаму сабору?

4. Раскажы, як Пётр і ягоныя людзі паводзілі сябе на нашай беларускай зямлі.

5. Ці ёсць у беларусаў якія-небудзь падставы шанаваць памяць Пятра I?

Доўгі час у школьных падручніках і ў іншых кніжках па гісторыі гаварылася, нібыта беларусы на працягу стагоддзяў імкнуліся ўз’яднацца з братнім расейскім народам і жыць з ім у адной дзяржаве. Гэта няпраўда.

Беларусы паважалі суседні народ, дапамагалі тым, хто перасяляўся з Масковіі ў Вялікае Княства Літоўскае, але жыць пад уладаю расейскіх цароў нашыя продкі ніколі не хацелі.

Яны вельмі добра памяталі, як забіваў і гнаў у няволю палачанаў цар Iван Жахлівы. Памяталі, як праз сто гадоў пасля гэтага расейскія ваяводы загадалі перарэзаць усіх жыхароў беларускага горада Амсціслава. Народ не мог забыць, як царскія захопнікі ў розныя стагоддзі рабавалі і выпальвалі нашу зямлю, як прадавалі палонных у рабства туркам і персам. Назаўсёды ў памяці беларусаў засталося і тое, што салдаты цара Пятра I ўзарвалі галоўны храм нашай зямлі — полацкі Сафійскі сабор.

Весткі, што даходзілі да Беларусі з Расеі, ніякай ахвоты “ўз’ядноўвацца” таксама не выклікалі. Дачка Пятра I імператрыца Лізавета, напрыклад, загадала вырываць язык таму, хто скажа пра яе непачцівае слова.

А хваліць царыцу не было за што. Вакол самой Масквы лютавалі разбойнікі. У краіне не хапала солі, але вельмі часта простыя людзі не мелі чаго і пасаліць, бо і хлеба было, як той казаў, на адшчык.

У расейскім войску панавала палачная дысцыпліна. За якую-небудзь дробную правіну салдат мог атрымаць дзве-тры тысячы ўдараў палкай і памерці на месцы.