Уладзімір Арлоў - Адкусі галаву вароне

Каб усё гэта выразна, ажно да прылiву адрэналiну, аднавiлася ў памяцi, табе трэба было прыехаць у Мiлян, уладкавацца пры фантане каля замку роду Сфорцаў ды прылашчыць папялiстага тутэйшага ката. Ён, пухнаты і сонны ад сытага эўрапейскага жыцьця, зьявiўся з-за разложыстага плятану й адразу важка, але ўвачавiдкi прыязна ўскочыў табе на каленi: пэўна, атрымаў празь iхні кацiны тэлеграф паведамленьне, што ты — свой хлопец, цi, дакладней, свой кот.

Калi-небудзь ты напiшаш пра стасункі з катамi асобны натхнёны твор. А цяпер табе досыць цёплага, як выгiнастая шэрая сьпiнка ў цябе пад даланёю, усьведамленьня, што ты любiш катоў i яны адказваюць табе ўзаемнасьцю нават у Мiляне.

* * *

Замак Сфорцаў непазьбежна прыводзiць на ўспамiн вялiкую княгiню й каралеву тваiх продкаў Бону — выбiтную каханку, надзеленую тонкiм мастацкiм густам мэцэнатку, жорсткую сьвякруху, якая цалкам у традыцыях сваёй фамiлii спрычынiлася да зьяўленьня ў Нясьвiжы несупакоенай душы нялюбай нявесткi Барбары...

Але адчуць “свойскасьць” родавага гнязда Сфорцаў табе замiнае ягонае падабенства зь нечым, далiкатна кажучы, непрыемным. Як неўзабаве выяўляецца, нiчога недарэчнага ў асацыяцыi з крамлёўскiмi вежамi-катоўнямi й пагрозьлiва-зубчастымi мурамi няма. У негустым прыцемку цэнтральную крывава-тэракотавую вежу Сфорцавага замку i бяз келiху к’янцi нескладана зблытаць зь ейнымi крамлёўскiмi сёстрамi. Цiкава, што ўплывала на запрашэньне ў Маскву тутэйшага дойлiда? Адно цыкляпiчныя памеры замку? А мо тонкi разьлiк перанесьцi ў сэрца Масковii разам з архiтэктурай i ягоную змрочную застрашлівую аўру?

* * *

У мiлянскiм Домскiм саборы цябе найглыбей уразiць не палымяная готыка, не партал i кантрафорсы, не Мадонна, узьнесеная ў неба на самым высокiм сьпiчаку, а — статуя сьвятога Барталямэя, зь якога, як вядома, зьдзерлi скуру. Менавiта гэты ключавы факт жыцьцяпiсу хрысьцiянскага пакутнiка і натхнiў некалі скульптара Марка д’Агратэ. Сьвяты паўстае перад вамi пасьля экзэкуцыi, прычым аўтар дэманструе настолькi дасканалае веданьне анатомii, што мiжволi задумваесься пра ягоную нялёгкую працу на падрыхтоўчым этапе.

Статуя прастаяла роўна дзесяць гадоў, як француская каралева Кацярына з iтальянскага роду Мэдычы (магчыма, натхнiўшыся творам д’Агратэ) разам з герцагамi Гiзамi зладзiла ў Парыжы вясёленькую ночку якраз напярэдаднi дня сьвятога Барталямэя. Ты памятаеш, што да ейнае падрыхтоўкi прычынiўся і Гэнрык Валюа, што (даўшы ўрачыстае абяцаньне нi ў Вiльнi, нi ў Кракаве такіх маштабных мерапрыемстваў не арганiзоўваць) праз год быў абраны гаспадаром айчыны тваiх продкаў, але неўзабаве, здаецца, так i не патрапiўшы наведаць сталiцу Княства, уначы падмазаў пяты i ўзяў курс на Парыж, дзе памёр Карл IX. На францускiм троне Гэнрык беспардонна карыстаўся тытулам вялiкага князя лiтоўскага i караля польскага, хоць твае прадзеды ўжо мелi законных манархаў — Сьцяпана Батуру, а потым i Жыгiмонта Вазу. Яны, дарма што таксама былi iншаземцы, нiкуды па начах не ўцякалi, што неабвержна сьведчыць пра арганiчную ўлучанасьць Вялiкага Княства ў агульнаэўрапейскi цывiлiзацыйны кантэкст (як па-свойму сьведчыць і тое, што пазьней, падчас аблогi Парыжу недарэзанымi гугенотамi, Гэнрыка Валюа выправіў у апошняе падарожжа штылет дамiнiканскага манаха).

* * *

Разглядаючы строгi нэаклясычны фасад тэатру “Ля Скала”, ты малюеш сваёй фантазiяй той вечар 1905 году, калi тут давалi прэм’еру Манюшкавай “Галькi”.

Конныя экiпажы, рэдкiя таксаматоры, польскiя эмiгранты i польская мова, якая падабалася Гэнры Мiлеру, выклiкаючы ў ягоным уяўленьнi пяшчотна завостраную траву, густа населеную шэршнямi й вужакамi...

Манюшка ўжо адсутнiчаў на гэтым сьвеце трыццаць тры гады — столькi сама, як i перакладчык лiбрэта на iталiйскую мову сьпявак i танцмайстар Банольдзi.

Шчыра кажучы, табе ўжо набiлi аскомiну зьвесткi пра тых, каго Беларусь дала (аддала) iншым культурам. Тваё здаровае нацыянальнае пачуцьцё прагне ведаць iншае: каго сьвет даў Беларусi? Цi, дакладней, каго Лiтва-Беларусь уцягнула ў магiчнае поле сваёй культуры.

Цябе цiкавiць Джузэпэ Ахiл Эльмiра Банольдзi. Барсэлёнец паводле нараджэньня. Iталiец па крывi. Лiцьвiн па духу. Паўстанец 1863 году. Сябра Часовага ўраду Беларусi й Лiтвы. Палiтэмiгрант. Уладальнiк моднага парыскага фотаатэлье. Улюбёнец жанчын. Камандзiр эскадрону ў вулiчных баталiях часоў Парыскай камуны, якi ў перапынках памiж баямi сьпяваў сваiм жаўнерам беларускiя песьнi, а цяжка паранены, у перадсьмяротным трызьненьнi размаўляў з Калiноўскiм...