Ніл Гілевіч - Выбар

І мірыцца з такім становішчам нельга. Пакрысе гэтым выданням неабходна пераходзіць цалкам на дзяржаўную мову. А выданняў на расійскай мове ў нас хапае. Трэба ж думаць і пра духоўны суверэнітэт нацыі...

Якія надзеі, планы звязваеце вы з маючым адбыцца ІІ заездам Таварыства беларускай мовы?

Спадзяюся, што другі з'езд ТБМ дапаможа мабілізаваць патрыятычныя сілы на вялікую працу па адраджэнню беларускай культуры і нашай роднай мовы ва ўсіх сферах грамадства. Веру, што з'езд паслужыць таму, каб усе грамадзяне як мага мацней пераканаліся ў неабходнасці такой работы. Гэта грамадзянскі, ды і проста чалавечы абавязак кожнага жыхара рэспублікі. Бо гэта ў інтарэсах нашага беларускага народа, яго шматвяковай культуры. Гэта ў інтарэсах і ўсяго чалавецтва. Падкрэсліваю: захаванне духоўнасці нацыі, яе культуры, мовы — у інтарэсах усяго чалавецтва. Чым больш у адной агульнай палітры фарбаў, тым ярчэйшай і багацейшай робіцца яна. Няцяжка ўявіць, як бы мы збяднелі, калі б раптам на ўсю планету — адна культура, адна мова. У самой прыродзе чалавека закладзены паважлівыя адносіны і да сваёй нацыянальнай культуры, і да культуры іншых народаў. Адсюль — незлічонае багацце культур, мастацтваў, моў — тое, што называюць «гармоніяй адрозненняў». У гэтым — агульначалавечая мудрасць, разумная арганізацыя супольнага жыцця на планеце.

У лістападзе 1965 года ў Мінску праходзіла Усесаюзная канферэнцыя па мастацкаму перакладу, у якой удзельнічалі многія вядомыя паэты і пісьменнікі бадай што з усіх рэспублік Саюза, у прыватнасці — Мікалай Ушакоў, Дзмітрый Кавалёў, Грэгор Віеру, Юлій Ванаг, Рыгор Кочур, Якаў Хелемскі, Олеў Йнгі, Мікалай Любімаў, Вільгельм Левік, Яўген Мазалькоў, Вагаб Рузіматаў, Арсеній Астроўскі, Агей Батаў і іншыя. На канферэнцыі ўзялі слова і беларускія пісьменнікі, у тым ліку і аўтар гэтых радкоў. Запомнілася: калі пасля выступлення я выйшаў на падворак Саюза пісьменнікаў, адзін з маіх добрых знаёмых, які ўсё жыццё дакладна арыентаваўся, дзе можна голасна, а дзе лепей пусціць шэптам, сунуў свае пальцы ў маю чупрыну і спагадліва сказаў: «Пашкадуй гэту сваю кучаравую, у цябе ж усё-такі сям'я...»

Захавалася стэнаграма маёй прамовы, копію якой мне тады ж перадала кансультант СП БССР Т. К. Іваніцкая. На фоне сучасных размоў пра лёс нашай мовы і культуры ў маім тагачасным выступленні няма нічога «страшнага». Але гэта з вышыні нашага сёння. А тады, дваццаць пяць гадоў назад, праўдзівае слова пра стан беларускае мовы, беларускае школы, беларускае кнігі ўспрымалася як страшная палітычная крамола, што я і адчуваў на сабе цягам доўгага-доўгага часу. Тым больш, што і далей я зусім не прыслухоўваўся да парад грамадзян добранамерных...

Прапаную ўвазе чытачоў стэнаграму — у перакладзе на беларускую мову — майго выступлення на Усесаюзнай канферэнцыі, з якога ў апублікаваную тады ж справаздачу трапіла толькі некалькі радкоў (гл. «Літаратура і мастацтва» за 23 лістапада 1965 г.).

Маё выступленне крыху «скараціў» Агей Рыгоравіч Гатаў, таму што я хацеў прывесці лічбы, якія назваў ён, і цяпер ужо няма сэнсу іх паўтараць. Але без некаторых лічбаў мне ўсё ж не абысціся.

Вядома, у нас у Беларусі ёсць поспехі ў развіцці мастацкага перакладу, перш за ўсё — у плане культуры перакладчыцкай працы. Так, у гэтых адносінах прагрэс відавочны. Асабіста я, напрыклад, ганаруся тым, што працую ў адным атрадзе з такімі адмысловымі майстрамі мастацкага перакладу, як Аркадзь Куляшоў, Юрка Гаўрук, Язэп Семяжон, Максім Танк, Уладзімір Дубоўка, Максім Лужанін і іншыя нашы выдатныя паэты-перакладчыкі. Аднак, таварышы, я хачу завастрыць увагу на адным балючым пытанні, якое мяне асабіста і, я ведаю, усіх нас, беларускіх пісьменнікаў, вельмі хвалюе.

Агей Рыгоравіч пытаецца, што ж здарылася ў Беларусі, чаму ў параўнанні з іншымі рэспублікамі і наогул з лічбамі, сярэднімі па Савецкаму Саюзу, у нас гэтыя лічбы больш чым дзіўна мізэрныя? Сапраўды, я таксама чытаў той даведнік, на які спасылаўся Татаў. Паводле гэтага даведніка, у сярэднім па Саюзу кнігі замежных пісьменнікаў складаюць 11 працэнтаў ад ўсёй мастацкай літаратуры, а ў нас у Беларусі — толькі 3-4 працэнты. Вельмі дзіўна, чаму ж гэта ў Беларусі ўсяго толькі 3-4 працэнты? Каб адказаць на гэта пытанне, я пастараюся сёе-тое растлумачыць нашым гасцям, якія здзіўляюцца, чаму ў Беларусі такое становішча з мастацкай перакладной літаратурай.