Ніл Гілевіч - Выбар

Паважаныя калегі! Я выказваю спадзяванне, што наша размова пройдзе ў добрай рабочай атмасферы, што абмен думкамі і поглядамі будзе цікавы, змястоўны і, само сабой зразумела, узаемашаноўны і што ён паслужыць справе, да якой мы ўсе прызваны.

Выступленне на ІІІ сесіі Вярхоўнага Савета Беларускай ССР 12-га склікання 20 снежня 1990 г.

Я цалкам падтрымліваю выступленні дэпутатаў, якія гаварылі пра лёс нашай асветы і культуры.

Амаль усе мы тут — бацькі або ўжо дзяды, і ўсе мы хочам, каб нашы малыя дзеці і ўнукі, тыя, што сёння падобны ка анёлкаў і таму такія мілыя і любыя нам, мы хочам, каб яны выраслі добрымі, слаўнымі людзьмі... Але нас можа чакаць вялікае расчараванне. Нашы мілыя дзеці і ўнукі могуць стаць тымі патлатымі, бруднымі, няўцямнымі трасунамі, якіх нам нясцерпна бачыць на тэлеэкране ці на падмостках сцэны, на вуліцы, тымі алкаголікамі, наркаманамі, прастытуткамі, рабаўнікамі і забойцамі, што сталі для сваіх бацькоў цяжкім пракляццем. І здарыцца гэта толькі таму, што мы ўвесь час шкадавалі і шкадуем грошай на адукацыю і культуру.

Настаўнік даведзен да становішча парыя, жабрака... Мы хочам, каб ён укладаў у наша дзіця сваю душу, але гэта настаўніцкая душа атручана крыўдай і несправядлівасцю, ёй цяжка акрыліцца любоўю і ласкай. Такога няма нідзе ў свеце, каб настаўнік зайздросціў дабрабыту людзей літаральна ўсіх прафесій, хіба што — толькі работнікам культуры не зайздросціць. Настаўнікі — самыя цярплівыя людзі на гэтай зямлі — пагражаюць абвясціць забастоўку. Ёсць нешта асабліва горкае, каб не сказаць ганебнае, у тым, што наша настаўніцтва даведзена да стану, калі вымушана гаварыць пра такую крайнюю меру пратэсту супроць несправядлівасці... Я, відаць, не магу растлумачыць, чаму, але ніколі не было так сорамна за наша грамадства, за нелады і непарадкі ў краіне, як сёння, — пры думцы, да якой жа ступені мы адзічэлі, як жа гэта мы так нізка, выбачайце, апусціліся ў сваім стаўленні да асветы і культуры; скажу больш — як мы так катастрафічна пачалі траціць элементарны здаровы сэнс. Мы спрабуем глядзець у будучыню і кажам, што краіне патрэбны высокакваліфікаваныя кадры на ўсіх франтах гаспадарчай і іншай грамадска карыснай дзейнасці. Але ж усе інжынеры, урачы, аграномы, палітыкі і г. д. — усе яны спачатку школьнікі і вучні. Раней чым стаць спецыялістам — вучань павінен стаць чалавекам, а гэта школа зможа зрабіць толькі тады, калі яна будзе сапраўдным храмам духоўнасці, калі дзіцячая душа будзе ў ёй кожны дзень багацець і акрыляцца на добрыя справы.

Настаўнікам прадугледжана павышэнне зарплаты амаль на 50 %, ну і работнікам культуры трохі дадаецца. Але настаўнікі ў сотнях пісем і тэлеграм патрабуюць павышэння на 100-150 % — і справядліва, бо, дабавіўшы 50 %, мы толькі дацягваем зарплату настаўніка да сярэдняй у сферы матэрыяльнай вытворчасці. А трэба — каб сярэдняя настаўніцкая зарплата была намнога вышэй. Падкрэсліваю — намнога вышэй, таму што гэта — Настаўнік. Гэта — той, ад каго залежыць шчасце або няшчасце нашых дзяцей, наша будучыня. На вялікі жаль, гэта ісціна да нас усё яшчэ не даходзіць. І таму праблема застаецца нявырашанай. Яна вырашыцца, калі ў свядомасці грамадства адбудзецца карэнны пералом на карысць асветы і культуры.

Хто-небудзь скажа: што вы ў нашых сённяшніх умовах хочаце? Вы ж бачыце, які наш нацыянальны даход і які бюджэт! Бачу, вядома, і таму хацеў бы, каб мы тут усе разам больш думалі і ўрэшце нешта прыдумалі, як забяспечыць рост нацыянальнага даходу і павелічэнне бюджэту. Перш за ўсё — тут не павінна быць пацёмкаў: людзям трэба даць поўную, да апошняй капейкі, раскладку, што і куды, і колькі з нашых нацыянальных багаццяў ідзе? Можа, ідзе ў тую прорву, якую мы ніколі не загацім? Калі ж мы не вызначым і не скажам канкрэтна, як і за кошт чаго будзе наша рэспубліка багацець, то людзі не будуць бачыць перспектывы і ў грамадстве будуць нарастаць няўпэўненасць, страх за заўтрашні дзень і нават паніка і роспач, праявы чаго мы ўжо назіраем і сёння. Значыць, пытанне пытанняў — у гэтым: якім шляхам ці якімі шляхамі будзем выходзіць з цяжкай эканамічнай сітуацыі? Бачым мы гэтыя шляхі ці не бачым? Робім што-небудзь для выпраўлення становішча ці коцімся далей па інерцыі? У выступленнях дэпутатаў ужо прагучалі некаторыя канкрэтныя прапановы. Напрыклад, аб перадачы саюзна-рэспубліканскіх прадпрыемстваў рэспубліцы, аб скарачэнні выдаткаў на ракеты, танкі і крэйсеры, на бюракратычныя крэслы і на сёе-тое іншае. Тут нішто не будзе лішняе для эканоміі народных сродкаў. Давайце ўсёй сесіяй падтрымаем іх, гэтыя прапановы, і тым самым дапаможам ураду. Без дапамогі Вярхоўнага Савета урад такіх пытанняў не вырашыць.