Янка Брыль - Муштук i папка

Калі ўжо трэба растлумачваць гэта прозай,— што ж, у яго ёсць адчуванне смешнага, а яна — уся ў краіне казкі.

Шасцігадовая Груня ўцякла з дзіцячага дома, дзе яе крыўдзілі, аб'ядалі большыя дзеці. Ды не таму яна падалася ў родную вёску,— там конча трэба было (якая, божа мой, сталасць!) апалоць у гародзе бульбу, бо няма каму гэта зрабіць.

Іхні тата памёр раней, чым памерла мама, старэйшы брат, афіцэр, i сястра, санітарка, былі на фронце. Тры меншыя дзяўчынкі — шэсць, восем i дванаццаць год — уладжаны такім чынам: найменшую здалі ў дзіцячы дом, найбольшую ў вучылішча, а сярэдняя недзе дома, але не сядзіць яна ў хаце, па людзях пайшла, i з бульбай на яе няма надзеі.

Маленства — ваеннае...

Пра яго ўспамінае, расказвае нам сусед па бальнічнай палаце. Той брат дзяўчынак, афіцэр, які яшчэ ўсё ніяк не адыдзе ад колішніх ран.

Светлая, зялёная раніца ў парку. Сустракаю малога з канькамі i торбачкай цераз плячо. Зусім незнаемы, a ўсміхаецца так, нібы рад мяне бачыць. Вітаемся.

— Дзе быў?

— На трэніроўцы.

У другім канцы парку — дзіцячы спартыўны комплекс.

— Колькі табе гадоў?

— Заўтра... Не,— радасна паправіў сам сябе,— сёння шэсць!

— Дзень нараджэння. Што ж, браце, віншую.

Руку нават паціснуў, маленькую, цёплую. Спытаўся, як завуць, хто ў яго дома.

Смеласць, талковасць, спорт — усё гэта сучаснае. A мілая, чыстая ўсмешка яго — гэта вечнае.

Як гэты цудоўны сонечны ранак, i зеляніна, i золата верасня. Мне добра. Яму, відаць, таксама. Бо ўжо далей не пайшоў, як дагэтуль, памалу, а пабег са сваімі канькамі i торбачкай.

Васемнаццацігадовая дробненькая дзяўчына, хатняя работніца:

— У каго я, цётачка, малых ні няньчыла — усюды яны на мяне ўсе падобныя! Люблю я ix, хоць яны мне з самага малку рукі, цётачка, паўрывалі...

Няньцы чатыры гады, меншай сястрычцы два. Гарадскія госці ў бабулі на хутары. Ідуць па садзе. Большая па прывычцы дае «нашай малой» чарговае настаўленне:

— Днём свеціць сонца, а вечарам лямпа... Праз дзірку ў плоце вылазяць з саду на выган.

Воддаль пасецца кабыла з жарабём. Туды няможна, a вельмі хочацца. I нянька гукае:

— Коська, ідзі сюды! I з рыжыбяткамі Толькі не задаўляйце нас...

Ад новых непрыемнасцей па радыё, ад думак пра пагрозу новай вайны — сон быў цяжкі, кашмарны. Здаецца, я за горадам, у лесе. На Мінск упала атамная бомба, там ужо нікога няма, а мы тут толькі паслеплі. Таўкуся паміж дрэў, крычу. I гэта — горш за смерць!..

Прачнуўшыся, думаў пра сына: што я сказаў бы яму, калі б пачалася вайна, як растлумачыў бы ўсю яе страшную недарэчнасць?..

А потым ён прачнуўся, прыбег да мяне — доўгі, шчарбаты, цёпленькі — i ўперамежку паміж двума сваімі шчаслівымі снамі паведаміў:

— У Ірачкі паслязаўтра дзень нараджэння.

— Ты яе любіш?

— Aгa.

— Мы ёй купім з табой шакаладку, i ты занясеш?

— Ага.

Ірачцы, што гуляе з бабуляй на нашым двары,— два гады.

I ўсё гэта, вядома, вельмі важна.

Гледзячы праз акно вагона на жоўтую безліч лугавых кветачак, падумаў пра якую-небудзь гарадскую дзяўчынку: як яна разгубілася б ад такога багацця красы...

Успомніў тую маленькую казашку, што вынесла на сцэну алма-ацінскага опернага тэатра кветкі для мілай Бібі-Гуль, спявачкі. Падала, абняла цёцю за шыю адной ручкай, тады пабегла назад і... спынілася, разгубіўшыся ад новых бурных воплескаў. Здзіўлена паглядзела ў залу, на безліч людзей,— відаць, не здагадваючыся, што апладзіруюць яны ўжо i ёй,— тады пайшла, а потым зноў пабегла.

Простыя чалавечыя радасці. Прыехалі рэдкія, далёкія госці — пляменнік з жонкай i сынам. Адзінаццацімесячны смехунок, ён стаў адразу цэнтрам нашай сям'і. Снедаючы, абгаворваем яго прыкметы. Мама мая, напэўна, сказала б: «Правае вока меншае — нашай пароды». А яшчэ ў яго радзімая плямка на светленькай галаве.

I тут мне ўспомніўся мой — ужо з вусамі i хрыплым трынаццацігадовым басам. Ён у школе. Каб ён быў тут, за сталом, пахваліўся б, вядома, таксама радзімкай на галаве...

Чаму, навошта запісваю такую дробязь?

Бо ад таго, што хлопец умяшаўся б у гутарку са сваёю асобай, нібы просячы звярнуць увагу i на яго, патрымаць i яго, хоць якую хвіліну, у цёплым святле чалавечай увагі,— ад гэтага мне стала i добра на душы, i сумнавата, i захацелася пашкадаваць не толькі яго i не толькі таму, што ён — мой.

Гэтым пачуццём, як сілай жыцця, павінна быць насыпана наша слова. I гэтая «дробязь» — не дробязь.