Янка Брыль - Сцежкі, дарогі, прастор

Асабняком стаяла яна, мая даўно знаёмая, i ўжо даўнавата з пэўным службовым адчужэннем. Заклапочаная, мэтанакіравана глядзела ў той бок, адкуль...

I вось яны выйшлі з дома, паблізу якога стаялі аўтобусы, накіраваліся да нас.

Яна замітусілася. У які ж аўтобус таварышы сядуць?! Дагэтуль непрыступна важная, яна разгублена, нават задыхана i спацела,— што ж, i гады, i нагул,— яна то ішла, то спынялася, то дробна подбегам тупала ўздоўж машын, перад групай высокіх гасцей, пакуль, нарэшце, здагадалася, куды яны пойдуць, i рушыла да аўтобуса, у якім я сядзеў. Не адзін, вядома, але i няшмат нас было, уроскід па салоне чалавек не больш дзесяці.

Яна ўсіх апярэдзіла — з'явілася ў адчыненых дзвярах, вынырнула знізу ўверх, цяжка спынілася на праходзе. З поўным, неяк ураз пастарэлым абліччам, яна махнула ад пярэдняй паўнаты кароценькімі рукамі i жорстка, шыпліва выдыхнула:

— На-зад!..

"Боже, какие бывают прекрасные должности!.."

Мы — госці i свае — назад па камандзе, вядома, не шыбанулі, i гэта нам у мінус не залічылася. Высокія госці, адзін за адным, падняліся ў салон, павіталіся, селі, загаварылі з бліжэйшымі — нічога надзвычайнага не адбылося.

I вось яна сёння, у сваёй трэцяй іпастасі.

Кіўнула мне, азірнуўшыся, нават з усмешкай, пастаяла яшчэ, расплацілася, пачакала мяне, выйшлі разам, пагаварылі. Было такое ўражанне, што мы сустрэліся пасля доўгай разлукі, не бачыліся з тых дзён, калі яна магла з разуменнем, талкова пагаварыць, дапамагчы... Яна як быццам памаладзела зноў, папрыгажэла нават, ці што, далека, як карнавальную маску, закінуўшы кудысці той выраз твару, агучаны службовай ярасцю: "На-зад!.." Сваёю гутаркай мы як быццам пасмакавалі таго цёплага чорнага хлеба, што ў нашых сумках, таго, што для ўсіх.

Ну што ж,— "чуден Днепр!" — хай жыве дэмакратыя.

Толькі на пенсіі.

1986

Таленавіты крытык, разумны, вясёлы таварыш з нялёгкім мінулым загадваў аддзелам паэзіі ў так званым тоўстым чаеопісе. Калі заходзіў яшчэ адзін, далека не першы, аўтар, малады ці старэйшы з выгляду, больш-менш адкрыта самаўпэнены ці да часу прытоена сціплы, загадчык ветліва запрашаў яго прысесці каля стала i яшчэ больш ветліва, нават i па-французску, схіляўся ў пытанні:

— Ля поэзі'?

У голасе i надзея была, i страх перад новай пакутай чытаць, бракаваць, выслухоўваць ня: згоду, i проста вясёлая, дабрадушная стома. І ад жыцця ўжо тым часам, а то больш ад штодзённай процьмы рыфмаванай i белай прадукцыі.

Яго, на жаль, ужо даўнавата няма. I ён мне нядаўна — з тым самым пытаннем — прыемна ўявіўся у адным з кабінетаў раённай газеты, куды мы з сябрам па-зямляцку забрылі.

Утрох з сакратаром рэдакцыі мы сама разгаварыліся пра летнія справы раёна, калі ў дзверы пастукалі i тут жа, не пачакаўшы на "калі ласка", увайшла i бойка павіталася бабуля, яшчэ не старая i ўжо не зусім вясковага выгляду. Зрэшты, яна адразу i сказала, што мінчанка, што прыехала да сваякоў, бо раней i сама тут жыла. Гаварыла яна на дзвюх мовах, "гарадской" i "дзеравенскай", ды трохі яшчэ на мясцовы, наваградскі лад.

— Я тут, таварышэ, яшчэ такрок вам свае сціхе прысылала. Цэлую цятрадзь. А вы ўсё не пячатываеце. Я маю вазможнасць i ў Мінску ix памясціць, але ўжо думаю: пусць лепей у родных мястах.

Сакратар, пажылы гірацаўнік нізавой журналістыкі, спакойна растлумачыў аўтарцы, што сшытак яе, помніцца, у рэдактара ў стале, а сам рэдактар цяпер у абласной бальніцы, у стол да яго не палезеш. Тыдні праз тры, ён піша, павінен вярнуцца. Заходзьце, тады пытанне i выяснім.

Па тлумачэнні гэтым няцяжка было здагадацца, што там, у сшытку, за "сціхе"...

А мне яшчэ i верасень сорак чацвёртага прыпомніўся, праца ў раёнцы i таксама сшытак з вершамі.

Прывёз яго — скажам па партызанскай памяці так, як у лясных газетах пісалася,— Хведар С., які з камісара атрада стаў літработнікам. Не здаўшы пакуль што ні Сіўкі з сядлом, ні пісталета, ён выязджаў у раён з якім-небудзь заданнем i вяртаўся, дай Бог, дзён праз трычатыры. Дзяўчына была ў далекаватай вёсцы, жаніцца збіраўся. І вось аднойчы ён, у апраўданне даўжэйшай адсутнасці, прывёз "лэбскі, таварышы, матэрыял" — тоўсты сшытак таксама жаночых, мясцовых "сціхоў", як аказалася: такіх, што хочаш плач, а хочаш смейся... Паэтэса па ix пры мне не прыходзіла, а потым я адтуль з'ехаў.

Цяпер бойкай бабулі проста так сабе з рэдакцыі не захацелася — яна прапанавала нам паслухаць новае, удагон таму сшытку, што ў рэдактарскай шуфлядзе. Не прысела, хоць запрашалі, а, стоячы еярод кабінета, урачыста, з усмешкай упэўненасці затараторыла на сваёй аграрна-урбаністычнай двухмоўнасці. Яшчэ раз пра перамогу гістарычнай справядлівасці, пра новае ў жыцці Заходняй Беларусі. Такое ўсё, чаго не паўторыш у яго пацешнай бездапаможнасці.