Янка Брыль - Сцежкі, дарогі, прастор

Яна прыйшла. Раней за высокага госця.

Яшчэ брынела нячутна, у многіх сотнях душ, струной нацягнутая напружанасць чакання. Шырокі i даўжэзны, чысценькі ў летнім сонцы асфальт гатовы быў вось-вось прыняць i гладзенька панесці многія колы ўрачыстага картэжа... Але адтуль, адкуль чакаўся госць, паказаўся i стаў набліжацца да месца, дзе я стаяў, здаравенны рыжы кудлач, аблавухі, крывавата разлапісты, наланцужны гаўкала, прасцецкі рабачай. Адкуль узяўся? Дзе, з чаго сарваўся?.. З бакоў i зверху, ззаду i спераду яго падганяў тысячагалосы крык, смех i свіст,— уся напружанасць чакання вылілася на яго. I не было куды падзецца. Бедны дварняга лупіў наперад, як сіла мага, a натоўп, умомант стаўшы адным, агромністым, бяздумным блазнам, галёкаў i рагатаў!..

Ды тут якраз недзе далека там, адкуль Кудлач той вырваўся, паказаўся пачатак урачыстага картэжа. А перад Кудлачом, адрэзаўшы громам бліскучай медзі дарогу далей, грымнуў маршам ваенны аркестр... Сабака рэзка тармазнуў, як перад прорвай, ушчэнт спалохана-разгубленанявінна сеў i моўчкі, мудра апрастаўся. На самым чыстым урачыстым месцы.

І толькі гэта мне апалітычна помніцца праз гром i рогат.

1984

На даляглядзе — сонца, яшчэ не ўсё, а толькі верхні барвовы краечак. Бліжэй — Неман, што мне са сцежкі на высокім беразе добра відаць. Звілісты, поўны, з якога нямала вады адлілося ў старыцы, якія тут называюцца неманінамі, i ў лугавыя лагчыны. За роўняддзю вялікай, зіхоткай ад усходу вады — далёкая града ці грыва лазняку.

Адтуль чуваць салавей. Як быццам тут ён недзе,— зусім блізка.

Так жа здаецца, калі, бывае, стаіш на ўзлессі, а навокал дрэвы i кусты. А тут да грывы той далека, навокал пуста, прасторна, свабодна, а ён — хоць рукою вазьмі. І нібы не адзін там, за вялікай вадою, a некалькі ix б'е на змену.

Сонца, вада, салавей...

I маладая, i ў старасці маладая, удзячная радасць. З якою я то іду, нават крыху спяшаюся, то раптам міжволі стаю, нібы з жаданнем прытрымаць гэты момант новай вясны, так прадоўжыць яго, замацаваць у душы.

Тут не да сентыментальнасці, тут цвярозае захапленне.

I яшчэ цверазейшая проза, бо гэта ж я проста раней сёння ўстаў, каб не спазніцца ў вёску, на гарадскі аўтобус.

Ды яшчэ i ўспамін у мяне зусім свежы, пазаўчарашні. Пра гутарку — ну, звычайнае прывітанне i некалькі слоў,— з маладой, як мне бачыцца, гаспадыняй крайняй у вёсцы хаты. Нястомная руплівіца, яна сказала:

— Божа, як цяпер хораша! Буду раней уставаць...

Значыцца, каб яшчэ больш убачыць, пачуць.

Хоць i ўстае яна, даярка на няблізкай ферме, кожны дзень, круглы год, i ў пагоду, i ў непагадзь, у чатыры гадзіны...

1985

Лясная дарога на ямах, калдобінах ды карчэўі. Стары недабоек-аўтобус трасецца, рыпае, тарахціць. А суседка цераз праход, вясковая паштальёнка, расказвае мне пра сябе. Мы ўжо даўно знаёмыя, я збольшага ведаю яе нялёгкае жыццё, але жанчыне трэба ж расказачь. Пра сына i дачку, што ў горадзе. Пра ўнукаў, што i сёлета, дзякуй Богу, былі ў яе два месяцы без трох дзён. Пра ногі свае, што ўжо не вельмі хочуць служыць, а пошта за сем кіламетраў... Сячэ так дробненька ды нястомна, што мне, i нахіліўшыся ў той бок, цяжка ва ўсім разабрацца, услухацца праз таксама нястомнае тарахценне.

Ды вось дарога выйшла з лесу, стала гладчэйшай, аўтобус прыціх, пажвавеў, i я пачаў разбірацца лепш.

— Карову, ведаеце, прадала. Цяжка трымаць, адной жывучы. Няма каму, няма ўжо сілы сена накасіць. Не мною быўшы — мужчыны каторыя, ды ўжо таксама папрадавалі. Семдзесят сем кароў на ўсю вёску, a двароў жа ў нас больш за дзвесце. Мала людзей, адно старэча нямоглае. Але што я вам скажу,— малака цяпер у мяне больш, без каровы, чым пры сваёй кароўцы было. Тыя разы то той зойдзе, папросіць, то той. Як не дасі? I грошай браць не будзеш. А цяпер я ў суседкі малако бяру, дык жа куплёнага ніхто прасіць не будзе!.. I

ўнучкам, ведаеце, было, i самой цяпер, i кату, i на смятану паставіць...

Цётка смяецца бяззуба, але яшчэ ўсё молада i назаўсёды дабрадушна.

1985

Поўным, як вока, можа быць нешта круглае: шклянка, вядро, цэбар які ці невялікае возера. А то ж рака, яшчэ не вызваленая ад шчодрай вяснянай паводкі. Поўная тут, у лугавых адхонных берагах, здаецца, нават пукатая на стрыжні.

I там, на быстраку, плыве зялёна-шэракарычневы качар. Свойскі. Вельмі нязвычна гэта. I прыгожа. Ажно Багдановіч успомніўся — тое, што мне калісьці, яшчэ вясковаму хлопцу, так спадабалася пра