Янка Брыль - Сцежкі, дарогі, прастор

Пастаяў, паглядзеў, як ён тут, далека ад хаты на ўзгорку, дзе яго жытло, адзін на імклівай, мутнай прасторы цешыцца вясной, раскаванай плынню...

Пазней, вяртаючыся з вёскі каля тое хаты, я ўбачыў яго, прысадзістага, чысценькага прыгажуна, на двары i даволі-такі празаічна — аднаго сярод зацёпкана-белых курэй, што накал! вячэры.

— Кавалер? — спытаўся я ў гаспадыні, цёткі заўсёды весела-прыязнай.

— Якое там — удавец! — з ганачка адказала яна.— Гэта ж чуеце, што? І качка была ў мяне, двойку ix зімаваць пакінула. A ўчора качку ці выдра схапіла, ці... чорт яго ведае — можа, турысты якія, бо ўжо ж валакліся.Гэта ж ён так еумуе па ёй, так шукае. Далека адплываецца, доўга няма, i ўчора, i сёння. Во любоў!..

Назаўтра ўранні я зноў праходзіў тым берагам.

Над вадзяной прасторай ужо не Немана, а залітай ад яго перапоўненасці травяной далінай паміж ракой i полем весела, зелена выпырскваюць сям-там кусты i кусцікі алешніку ды вербалозу.

A паміж імі, на гэтай сонечнай роўнядзі,— знаёмы качар са сваёй тугой.

Да хаты на узгорку адгэтуль добрых паўкіламетра. Калі яму ківацца сцежкай, то i не блізка. Відаць, ракою падплыў, i тут паглядзець.

A ці думае ён пра выдру,— там, на рацэ, i тут, куды i ёй перайсці не наўда?

Відаць, не думае...

Вось ён выйшаў з часовае азярыны, патэпаў травой перамычкі да Немана, з травы зноў спусціўся ў раку. Нібы спакойна так, самавіта, нават i зухаваценька. Нешта вуркочучы мне ці самому сабе — апраўданне ці заклапочанасць. Паплыў, падаўся на выпуклы быстрак, на вольную прастору.

Зноў шукаць i чакаць?..

Казачна гэта, ці што?

1985

Два сабакі ў аднаго гаспадара. Сусед гаворыць, што без патрэбы, а "з пустога інцярэсу".

Большы цюцька — нішто сабе, белы, увішны, гладкі, з ружовым чмысікам. Будка ёсць, але навязаным яго не ўбачыш. І брэхам не сустракае, як іншыя на суседніх дварах. Углядаецца толькі, здалёк пазнаўшы знаёмага, а як заўважыць, што ты ў прыязным настроі, нават прыцмокнеш ці скажаш слова якое, дык i ўстане, i хвастом павіляе, i крануцца да цябе гатоў,— можа, што i дасі або хоць пагладзіш.

Меншы сабака — нейкі дзівак. Рыжа-пярэсты, на смех астрыжаны хлапчукамі, галавасты ад неастрыжанай лабаціны. Калі папросяць, можа i пастаяць на задніх лапах. І няежны, што ні давай, проста чым толькі i жыве. От, сядзіць ды маўчыць.

— Разумны! — хваліць яго гаспадыня, вясёлая маці двух белагаловых хлапчукоў.

У падмацунак гэтаму слову яна расказала мне, як ён неяк прыбег аднекуль дахаты, скуголіў, цёрся каля яе — клікаў кудысьці.

— Вось-вось, здаецца, i скажа: хадзем!

Пайшла за ім. Хлопцаў якраз на двары не было, пайшла сама, хоць i на ферму трэба было. Цераз сядзібу, агарод, цераз дарогу — у лес. Каб ты прапаў! Была спынілася, дык ён вярнуўся, зноў трэцца каля ног ды паскавытвае. Пайшлі далей.

I што вы думаеце? Прывёў мяне туды, дзе гэты во, Белы, сядзеў у пятлі, што на зайца пастаўлена. Ужо ледзь зіпае, бедны. Ледзь я яго аслабаніла з той пятлі!..

Пра рыжа-пярэстага модніка гамана, а ён сядзіць i маўчыць.

З пашаны даў бы яму што-небудзь, але ў мяне няма, а ён жа нічога не хоча.

1985

Пяты паверх без ліфта, дзевяноста шэсць крутых прыступак.

На трэцім годзе пасля вайны, калі я атрымаў у гэтым даваенным, адноўленым доме кватэру, усё хатняе багацце на сваё неба насіў з прысвістам, напяваючы ад шчасця. А потым, за годам год, спакваля ўсё цяжэй ды цяжэй стала i мне падымацца. У сябра-суседа была старая матуля, дык ён на кожным паверсе паставіў ёй для адпачынку па крэслу, дротам прымацаваўшы кожнае, ад рэзвасці падлеткаў, да батарэі ацяплення. Мяне навучылі правільна падымацца: адна прыступка — удых, дзве наступныя — выдах. Праз трыццаць год здароўя i фізкультуры мне па рабоце зрабілі палёгку, з улікам ног i сэрца абмянялі кватэру на іншую, з ліфтам.

Прайшло яшчэ амаль дзесяць гадоў, i днямі тыя дзевяноста шэсць прыступак мне прыгадаў сваім выглядам знаёмы чалавек, з якім мы за апошнія гады ні разу не сустракаліся. І пра сябе ён мне жыва напомніў, i пра іншага аптыміста, на шмат старэйшага за нас абодвух.

Той, старэйшы, быў вядомы ў горадзе тэрапеўт, галоўны ўрач нашай ведамаснай паліклінікі, медык старое вывучкі i культуры, спецыяліст па прызванні i чалавек з душой. Увосені, зімой, напрадвесні, калі па сем'ях паныла валокся грып, доктару выпадала візітаў па дваццаць, а то i па трыццаць на дзень. I кожны раз,— мяркую па сваёй сям'і,— як толькі на калідоры акажацца званок, некім адчыняцца дзверы, дык ужо з-за парога пачуецца бадзёрае "добры дзень!" i пытанне, што i няновае, a ўсё ж здаецца ледзь не новым: