Янка Брыль - Блакітны зніч [Лірычнае]

Не зацягваючы ўступ, мой старэйшы раскрыўся нават неяк сарамліва:

«Піліпе, дарагі, мы з Янкам вельмі хочам есці!..»

Было такое амерыканска-юнраўскае сала, скура якога смела пайшла б на падэшву. Яно ўваходзіла ў лімітны паёк Пестрака, не проста члена Саюза пісьменнікаў а дэпутата Вярхоўнага Савета СССР i начальніка рэспубліканскага ўпраўлення па справах мастацтваў. Быў яшчэ цэлы буханчык стандартнага хлеба i гарачы салодкі чай!.. I быў вясёлы, таленавіта гаваркі Піліп, з якім i мне, дагэтуль незнаёмаму, было i проста, i ўтульна. А як яны многа i смачна смяяліся! Сябры па колішнім рэвалюцыйным падполлі, па гродзенскай турме, па пісьменніцкай працы ў даваенным Беластоку.

Такое ўдзячна ўспаміналася мне над старонкамі Гіршавай кнігі.

Сяджу на дачным ганку.

За кветкамі, за бульбаю, за лясною сцяной — нечаканае ў канцы спякотнага дня — хмары, якія нібы толькі што з'явіліся. Нямнога ix i не вельмі густыя ды шырокія ў прасторы, але з маланкамі i грымотай. Я — на канцэрце свежасці.

Энергічны лівень наўскасяк. З перакатным торганем, бубненнем, цвёрдымі выбухамі грому. Маланкі зрэдку ды знянацку міргаюць, i я — міжволі — міргаю з імі.

Ужо на верандзе, за вялікімі шыбамі.

Раней усё я ёй званіў сяды-тады, ужо тым часам i шмат гадоў пасля нашай турысцкай Іспаніі i Партугаліі, а перад Новым годам яна мяне апярэдзіла, i мы даволі доўга ды прыемна пагаварылі. A днямі пазваніла ўжо без святочнай прычыны, ёй патрэбна была наша ўзаемная шчырасць.

Расказала пра свае цяжкія бараўлянскія справы, пра змрочную навіну. Зноў днямі да ix паступіла вялікая група «чарнобыльскіх» дзетак. Тысяча месцаў у інстытуце-бальніцы i — цеснавата. Для маленькіх, трох-чатырохгадовых пакутнікаў ды смяротнікаў трэба было знайсці палаты. А жанчыны, якія ляжалі, сядзелі, сноўдаліся ў тых палатах, узбунтаваліся: куды ж падзецца ім?..

Пры ўсім пры гэтым, ёй, адзінокай, ужо на палавіне шостага дзесятка, разумнай, мілай жанчыне, трэба амаль штодня рабіць па дзве-тры аперацыі, дый няпростых, i так з дня ў дзень, усё жыццё...

I быць Яшчэ ветла-вясёлай.

Так i цяпер, ад будзённага, страшнага перайшла да сваёй найбольшай радасці — нядаўняга наведання мамы ў іхнім ці то мястэчку, ці то вялікай, доўгай вёсцы з касцёлам i царквой, з чыгуначнай станцыяй, куды так зручна прыязджаць электрычкай з пакоўнай сумкай падарункаў. Маме ўжо неўзабаве дзевяноста, а яна ўсё такая ж нястомная. Жыве адна. Тата быў столяр, славуты ў наваколлі, дом у ix ладны, яшчэ як новы.

— Іду ад станцыі, а мая мамачка цёплай вадой з мылам мые веранду!..

Пасля вітання — снеданне.

— Засцелем чысценькай сурвэткай стол, заварым свежы чай...

— Возьмем па чарачцы, — у тон ёй дадаю.

— Ой, гэта не! У нас не так.

— A бутэлькі, казалі ж, таксама прывозіце.

I яна зноў гаворыць пра той «эквівалент», без якога самотнай бабулі ў вёсцы не пражыць. За ўсё ды ўсякае давай паўлітра...

Яны няспешна гамоняць або й маўчаць. Як дома. Старэнькая маці-сялянка, пажылая дачка-хірург. Светлае шчасце роднасці.

Па замежным радыё — незнаемая песня. З тых, што сапраўдныя.

I журботна, можа, нават шчасліва падумалася, адчулася: колькі цудоўных песень розных народаў не давялося, не давядзецца пачуць!..

Святкуецца дзевяностагодцзе кампазітара Анатоля Багатырова. Успамінаю, як добра гаварыў мне пра яго Рыгор Раманавіч Шырма. Відаць, ад яго я пачуў i такое. Калі Анатоль Васільевіч быў рэктарам кансерваторыі, яго аднойчы запрасілі ў ЦК партыі, дзе было аўтарытэтна сказана, што ўсё ў ix на працы, можна сказаць, i няблага, ды вось няма пакуль што партарганізацыі... А той у адказ, яшчэ па сваёй беспартыйнасці:

— И хорошо! Склок меньше.

Яшчэ адно дастойнае імя — Іосіф Жыновіч. На пачатку «перабудовы», пасля смерці славутага цымбаліста, у «Літаратуры i мастацтве» быў надрукаваны артыкул пра яго з новымі «падрабязнасцямі» жыццяпісу — сын кулака, тры гады ссылкі i не Жыдовіч, a ca страху Жыновіч. Такое гладка забельвалася ва ўсім напісаным пра яго. I нідзе, наколькі ведаю, не запісана, як у пачатку сорак дзевятага года, калі ішлападрыхтоўкададэкады беларускай літаратуры i мастацтва «в столице нашей великой родины», сакратар ЦК КПБ па прапагандзе, прысланы з Масквы філосаф Іаўчук (сястра якога, казалі, у Маладзечне была сабе проста Ёўчык), не ўключыў у мастацкую частку дэкады аркестр цымбалістаў пад кіраўніцтвам Жыновіча. Калі той з'явіўся з пратэстам, філосаф-марксіст сказаў: