Адам Глёбус - Дом

«Сынок, — кажа мама, — спачатку трэба, каб дзецi паважалi бацькоў, а бацькi любiлi сваiх дзяцей. Пазней надыходзiць час, калi ўсё мяняецца: трэба, каб старыя бацькi паважалi сваiх дзяцей i любiлi ўнукаў, а дзецi любiлi сваiх старэнькiх бацькоў. Я вельмi ганаруся сваiмi дзецьмi, i цябе паважаю». А я люблю цябе, мама.

ТАТА

Вугаль

Тата страшэнна не любiць рыпення вугалю на зубах. Адны калоцяцца, калi нехта жалезiнаю чыкiрыжыць па шкле, другiя не пераносяць шапацення паперы. А бацька не есць вугалю. Ён не можа пакаштаваць печанай у вогнiшчы бульбы, што для беларуса — дзiва дзiўнае.

Ручкi

Калi тата нешта любiць больш за кнiгi, дык гэта ручкi. Ён прывозiць iх адусюль: з Нью-Йорку, з Парыжу, з Масквы... У татавым стале — поўная шуфляда самых розных ручак i алоўкаў. I калi збiраюся ў якое падарожжа, тата нагадвае пра ручку i сшытак. З дзяцiнства я памятаю, як ён старанна прамывае над ракавiнай кiтайскую асадку. Тата любiць, каб ручка пiсала тоненька i добра пускала атрамант. А першы раман, «Чужая бацькаўшчына», пiша школьнай ручкаю, абмакваючы сталёвае пяро ў белую чарнiльнiцу. Апошнiм часам тата пачынае друкаваць на машынцы, але кожнае другое апавяданне прыносiць да маёй сакратаркi Надзеi ў тонкiм школьным сшытку. Напiсанае ручкаю.

НАЖЫ, НОЖЫКI, СЦIЗОРЫКI...

З вайны ў таты застаецца любоў да нажоў. Пэўна, гэта генетычнае, бо ў сялянскай хаце нашага дзеда Уладзiмiра нож — культавая рэч. Нiхто без дзедавага дазволу не можа крануць нож. Ён ляжыць у шуфлядзе кухоннага стала, iншага ў хаце i няма. Гэта ў бацькоўскай кватэры шмат сталоў i безлiч нажоў. Тата з дзяцiнства нажы збiрае. Кажа, што ў вайну меў тры казацкiя шашкi. Даводзiлася хаваць iх у лесе, увагнаўшы ў зямлю па самыя тронкi i замаскаваўшы мохам. Нехта высачыў i скраў бацькаву зброю. Ад усяго вайсковага застаецца толькi нямецкi штых-нож. Тата хоча назваць свае чатыры раманы, сабраўшы iх пад адной вокладкай, «Цень ад штыха». Але перавыданне раманнага цыкла адсоўваецца ў няпэўнасць. На жаль. А я дык нажы, ножыкi, сцiзорыкi не шаную. Купляю наступны, калi папярэднi губляецца альбо ламаецца.

Кнiжныя палiцы

Тата любiць сядзець на канапе насупраць кнiжных стэлажоў i разважаць пра лiтаратуру. Я магу гадзiнамi стаяць побач i слухаць, слухаць... Завязваецца спрэчка. Няма такога, каб не распачалася палемiка. З-за Камю, цi з-за Дастаеўскага, цi з-за Вавенарга... Абавязкова я цi тата ловiм суразмоўнiка на памылцы ў цытаце цi няправiльнай даце нараджэння якога з класiкаў. Спрачацца каля палiцаў з кнiгамi — сямейная традыцыя. Мы даводзiм адзiн аднаму сваю праўду з томiкамi ў руках. Тата паважае раманiстаў, а мне даспадобы апавядальнiкi. Ён выдатна ведае расiйскую лiтаратуру, а я так нiколi сур’ёзна i не перачытваў Цютчава, бо захапляўся Усходам — Сёнагон, Басё, Бусон, Iса. Мы розныя, але страшэнна любiм сядзець на канапе, насупраць кнiжных палiцаў, i весцi дыялог пра лiтаратуру.

Сябры

У таты няма i не было сяброў у маiм разуменнi гэтага паняцця. Можа, у юнацтве ён i меў сябра, але я пра тое нiчога не ведаю. Дый калi ўважлiва прачытаць татавы творы, наўрад цi знойдзецца яскравы матыў сяброўства. Тата шмат з кiм падтрымлiваў добрыя стасункi, але каб ён на роўных з кiмсьцi сябраваў — такога не было. Ён больш за мяне еўрапеец, бо заўсёды трымаў людзей на адлегласцi. Пэўна, таму тата любiць размаўляць з маладзейшымi, з тымi, хто не можа быць яму за сябра. I сваю выснову, што сябры знiкаюць у пэўным веку, недзе ў гадоў трыццаць, я зрабiў, назiраючы найперш за татам, а не за сабою.

Зялёны акiян

Тата спакойна кажа пра смерць. Яшчэ ў сорак ён пачаў гаварыць сваiм раўналеткам, што стары, што адмаўляецца ад той цi iншай справы або пагулянкi з-за свайго веку. «Якi ж ты стары, Чэсь? Ты ж маладзейшы за нас на дзесяць гадоў!» — здзiўлялiся некаторыя. «Не-не, я стары», — настойваў тата. Таму, калi ён мне з братам Мiраславам сказаў, што хоча сур’ёзна пагаварыць пра сваё пахаванне, мы ўспрынялi тое як належнае. Гэта было ў 1998 годзе, улетку. Мы сядзелi за сталом на татавай кухнi, калi ён сказаў: «Я хачу знiкнуць у зялёным акiяне. Мне не падабаюцца менскiя могiлкi. Я хачу вярнуцца на сваю Наваградчыну, у Варакомшчыну, у свае лясы, i назаўсёды знiкнуць у зялёным акiяне...»

Прынiжэннi

Значна лягчэй перанесцi ўласную знявагу, чым бачыць прынiжэнне таты. А можа, яно толькi здаецца. Адно ведаю дакладна: глядзець, як тата прыносiць скрэмзаныя рукапiсы сваiх твораў ад цэнзараў-рэдактараў, больш чым непрыемна. Яны выкрэслiвалi палiтыку, бурылi сюжэт, кастрыравалi вобразы i мову. Апавяданне «Кароль Нябожа»: ад 32 старонак засталося 18. I так праз усё жыццё, праз усю творчасць. Пэўна, таму большасць сваiх кнiжак я выдаваў уласным коштам, паўлегальна, без цэнзараў i паскудных дзяржаваў.