Адам Глёбус - Дом

Казкi

Яшчэ з дзяцiнства я не любiў казкi з харошым канцом. Звычайна там нейкi ўмоўна станоўчы герой забiвае так званага адмоўнага. Каб сканчаць не забойствам, а вяселлем, станоўчы яшчэ забiраў у адмоўнага жонку-палоннiцу, ну а розных там вядзьмарак-пляткарак раздзiралi на баране. Такiя фiналы лiчацца добрымi, а дрэнным можна назваць такi: «Бяжыць брат-забойца па лесе, а Поўня за iм бяжыць; бяжыць брат-забойца па полi, а Поўня за iм ляцiць. І бачыць брат-забойца на Поўнi ясны твар свайго забiтага брата». Так канчаецца беларускi казачны пераказ бiблiйнага сюжэта пра Каiна i Авеля. Менавiта яго я хацеў праiлюстраваць у мастацкiм iнстытуце. Тэму мне не зацвердзiлi. Можа, i правiльна зрабiлi, бо грамадству больш падабаюцца вяселлi, перамогi герояў над цмокамi i дабра над злом. Разважаць пра грэх братазабойства хто захоча? Я, бо лiчу, што першародны грэх Бога перад чалавекам — гэта якраз правакаванне Каiна забiць Авеля. Чым Каiнаў хлеб быў горшы за Авелева ягня? Бог паставiў Авеля над Каiнам, Каiн загневаўся i забiў брата. Брат забiў брата... Што можа быць горш? Нiчога. Чаму ў словах пра брата Мiраслава я закрануў Поўню, з якой Авель глядзеў на Каiна? А таму, што я не хачу, каб нехта, ведаючы простую бiблiйную схему правакацыi, пасварыў нас, не хачу, нават каб гэта быў сам Бог.

БАБА

Камень

Улюбёным сынам у дзедавай сям’i быў малодшы з трох братоў — Ян. Дзеля Яна дзед з бабай пасадзiлi сад, дзеля яго пачалi будаваць дом у яблыневай засенi. Калi зрабiлi падмурак, суседзi напiсалi скаргу, нiбыта наш новы дом загародзiць iм сонца. Дзяржава ўзяла бок суседзяў, бо наша вёска апынулася ў спiсе неперспектыўных. У такiх вёсках забаранялася будавацца. Каб скаргi не было, дык не прыехаў бы бульдозер i не пакрышыў бы падмурак. Прыпёрся, насмуродзiў сiнiм дымам i, зламаўшы плот, патрушчыў цэментовыя брусы. Бульдозер з’ехаў, а ўзрадаваная суседка на ўсю вулiцу ўсхваляла Бога i кляла нашых сваякоў да пятага калена. Баба Броня падняла з зямлi камень i патрапiла суседцы ў голаў. Тая змоўкла, павалiлася на дарожны пыл i ляжала, пакуль не прыехалi мiлiцыянты. Баба Броня сказала, што суседка сама сабе разбiла галаву, каб нас абгаварыць, бо разбуранага падмурка ёй замала. Мiлiцыянты вырашылi правесцi следчы эксперымент, бо сведкi мелiся з абодвух бакоў. Асноўнае пытанне, на якое мусiў адказаць эксперымент: цi магла баба Броня дакiнуць такi вялiкi камень з таго месца, дзе стаяла, да таго месца, дзе павалiлася суседка? Колькi разоў мянты нi спрабавалi дакi-нуць камень, нi разу не дакiнулi. Пра тое, каб пацэлiць у лоб, i гаворкi не вялося. Гэтым разам улада стала на бок бабы Бронi. Толькi радасцi не было. Дзе ж ты парадуешся, калi твой плот, твой сад, твой падмурак пабурылi, а твой любы сын змушаны з’ехаць ад цябе назаўсёды!..

Казка пра дзедаву дачку

Дзедава хата. Цёмна. Не сплю, варочаюся на льняной прасцiнцы. «Валодзя, чаму не спiш?» — баба Броня гладзiць мяне па галаве. «Не спiцца...» — «Давай я табе казку раскажу. Слухай... Была ў дзеда дачка i ў бабы дачка. Купiў дзед бычка Трацячка. Выправiла баба дзедаву дачку пасвiць бычка i дала ёй пук верацён i пук кудзялёў, каб у полi дзедава дачка нiтку ссукала, палатно саткала, выбелiла i дадому гатовае прынесла. Навязала дзедава дачка бычка Трацячка ў полi, а сама села побач i плача. «Чаго ты плачаш?» — пытаецца бычок у дзедавай дачкi. «Дала мне мачыха пук верацён i пук кудзялёў i загадала прынесцi з поля гатовае палатно». — «Не плач. Я ўсё зраблю». З’еў бычок Трацячок пук верацён i пук кудзялёў, а высраў скрутак белага палатна. На другi дзень баба дала дзедавай дачцы дзесяць пукоў верацён i дзесяць пукоў кудзялёў, а сваёй дачцы наказала пiльнаваць. Высачыла тая, што не дзедава дачка палатно прадзе i белiць, а бычок высiрае. На трэцi дзень баба паслала ў поле сваю дачку пасвiць бычка Трацячка i дала ёй сто пукоў верацён i сто пукоў кудзялёў. Загадала бабiна дачка бычку Трацячку з’есцi сто пукоў верацён i сто пукоў кудзялёў. З’еў бычок Трацячок сто пукоў верацён i сто пукоў кудзялёў i стаiць. Зазiрнула бабiна дачка бычку Трацячку пад хвост, думала, выйдзе з-пад хваста палатно. А бычок Трацячок абасраў бабiну дачку з галавы да ног. Прапала сто пукоў кудзялёў i сто пукоў верацён. Загадала баба дзеду зарэзаць бычка Трацячка. Пайшоў дзед нож вастрыць, каб зарэзаць бычка. А дзедава дачка пабегла да Трацячка, абняла яго за шыю i плача. «Не плач, дзедава дачка, а мяне паслухай... Калi зарэжуць мяне i скажуць табе пайсцi на рэчку памыць мае вантробы, ты знойдзеш у iх залатое зярнятка. Пасадзiш яго каля хаты. З залатога зярнятка вырасце залатая яблыня з залатымi яблыкамi, яны дапамогуць табе...» «Спi, заўтра дакажу, як залатое зярнятка дапамагло дзедавай дачцэ i звяло са свету бабiну дачку...» — «Не хачу спаць, хачу даслухаць, як залатое зярнятка звяло са свету бабiну дачку». — «Зарэзаў дзед бычка Трацячка. Панесла дзедава дачка на рэчку вантробы, памыла iх i знайшла залатое зярнятка. Пасадзiла дзедава дачка залатое зярнятка каля хаты. Вырасла з таго зярнятка залатая яблыня з залатымi яблыкамi. Ехаў царэвiч на белым канi. Убачыў залатыя яблыкi i захацеў пакаштаваць. Яблыня ўзняла свае галiны высока-высока. Не змог царэвiч дастаць нiводнага яблычка. Папрасiла дзедава дачка яблыню, каб тая нахiлiла галiнку. Пакаштаваў царэвiч залатое яблыка i закахаўся ў дзедаву дачку. Пасадзiў яе на каня i паскакалi яны ў палац жыць. Праз дзевяць месяцаў нарадзiўся ў iх сын Салiвон. Запрасiў царэвiч на хрэсьбiны Салiвона ўсiх сваякоў. Баба з дзедам прыйшлi i бабiну дачку прывялi. Пакуль госцi гулялi, баба i бабiна дачка схапiлi дзедаву дачку, прывязалi на шыю камень i ў рэчку ўкiнулi. Расплакаўся Салiвон, цыцкi захацеў. Пабеглi госцi Салiвонаву мамку шукаць, пачалi гукаць... Салiвон плача, цыцку просiць! Салiвон плача, цыцкi хоча! Пачула дзедава дачка, як плача яе сын Салiвон, i адгукнулася:«Я бягу-бягу падбягаю, камень грудзi мае прыцiскае, раса вочы мае выядае...» — «Баба! Як гэта раса вочы выядае?» — «Гэта не тая раса, што зранку на траве, а тая трава, што на дне рэчкi расце , нiбыта змеi зялёныя па пяску сцелецца...» — «Далей...» — «Пачулi госцi голас дзедавай дачкi. Выцягнулi яе з рэчкi. Накармiла яна цыцкаю сына Салiвона. А злую бабу i бабiну дачку царэвiч разадраў на баране@! Спi!» І я спаў на белай iльняной прасцiнцы.