Адам Глёбус - Толькi не гавары маёй маме...

А беларусы?

Як казаў двухмоўны паэт Шэлехаў — супрацоўнiк кiнастудыi, што стаiць каля станцыi метро “Маскоўская”: “Зрэдку я сустракаю ў калiдорах беларусаў, раз на месяц, а то i радзей, але што яны там робяць, я не ведаю”.

I я таксама не ведаю. Дык якi ж, прабачце, Дом кiно ў Мiнску?

Эротыка ў кiно для мяне — тое самае, што i палiтыка ў кiно. Праўда, гэта цяпер кожны фiльм мае эратычныя сцэны, а раней нябачны i ўсёмагутны цэнзар выстрыгаў з замежных стужак усю, як тады лiчылi, парнаграфiю, усю, як цяпер кажуць, эротыку. Палiтыку цэнзар таксама выстрыгаў, але ад гэтага стужкi не рабiлiся карацейшыя, бо дублёры проста гаварылi не пра “халодную” вайну, а пра халодныя закускi. А ўявiце сабе — якi фiльм можна было зманцiраваць з гэтых павыстрыганых кавалкаў! Думаю, бiлеты распрадалi б на год наперад. Але гэта нездзяйсняльная мара. Хоць у такiм вось кiрунку i працуюць аматары падпольнага мастацтва — айчынныя кiнамеханiкi. Тое, чаго не выстрыг магутны i нябачны, выстрыгае просты кiншчык. Апагей стрыжкi, вядома, у войску, але i на волi робяцца эратычныя калажы. Сакавiтая Гундарава ў начной паўпразрыстай сарочцы на голае цела (“У чацвер i больш нiколi”) не паспявае i слова сказаць, як на экране — iмiтацыя акта (“Мужчына i жанчына”), а потым расейская музыка i жанчына-мара (“Белае сонца пустынi”) заходзiць у крынiчную ваду i павольна ўздымае спаднiцу, вышэй i вышэй i... чорна-белы труп даўганогай iтальянкi (“Прызнанне камiсара палiцыi пракурору рэспублiкi”) кладуць у апалубку i залiваюць цэментам.

Напэўна, у кожным кiнамеханiку тоiцца кiнарэжысёр з кiнааператарам. І чаму iм не таiцца, калi ў кожным дырэктары кiнатэатра жыве i квiтнее цэнзар. Хачу пушчу, хачу не пушчу, закажу — не закажу, прывязу — не прывязу. А план усё роўна будзе, адзiн iндыйскi фiльм на месяц, напрыклад, “Ноч у Бамбеi”, i план ёсць.

А што рэжысёры?! Анiчога. Адзiн Фелiнi, па чутках, быў супраць продажу сваiх фiльмаў у СССР. Дык гэта Федэрыка Фелiнi! Сапраўды. А можа, у свеце i ёсць адзiн рэжысёр — Фелiнi? Не? Сапраўды, ёсць i Вiсконцi, i Розi, i Пазалiнi, i Антанiёнi, i Берталучы... Адны iтальянцы? Нешта не тое? Тады, ёсць Буньюэль з сваiм “Андалузскiм псом”. Раз убачыш i нiколi не забудзеш...

“Пралог.

Аднойчы. Ноч. Гаўбец. Каля гаўбца чалавек вострыць брытву-галяк. Ён глядзiць у неба i бачыць праз шкло...

Лёгкая хмурынка наблiжаецца да поўнi.

Потым — твар дзяўчыны. Яе вочы шырока раскрылiся. Да вока падносiцца лязо.

Хмурынка праплывае перад поўняю.

Лязо рассякае вока.

Канец пралога”.

Уражвае Буньюэль. Мяне страшэнна ўзрушвае. Пэўна, альянс атрымаўся, бо сцэнарый разам з рэжысёрам пiсаў мастак Сальвадор Далi. І ролi выконвалi не выпускнiкi Беларускага дзяржаўнага тэатральна-мастацкага iнстытута, а тыя ж Далi (святар), i Буньюэль (чалавек з лязом). Толькi i тут выходзiць адна непрыемнасць. Бо для мяне iспанскае кiно, як пачынаецца з Буньюэля, так i канчаецца iм, зрэшты, не толькi iспанскае, а i французскае. У французаў хапае тэмпераменту, каб рабiць пародыi i камедыi, а на кiно iх не хапае. У немцаў яшчэ горш. Глядзiш нямецкi фiльм, i раптам ловiш сябе на такой думцы — выдатныя ў немцаў бутафоры. І як гэта яны змаглi столькi аўтамабiляў 30-х гадоў назбiраць i адрапараваць? У палякаў i скандынаваў ёсць выдатныя кiнамастакi, толькi падзеi разгортваюцца ў два разы марудней, чым трэба. Альбрыхскi iдзе па восеньскiм парку. Настрой, каларыт i пытанне. Калi ж ён прыйдзе туды, куды iдзе? А ўсё проста. Скарацiць бы гэты парк i ўсяе бяды. Але ж паўночны тэмперамент не дазваляе. Амерыканцы скарачаюць не шкадуючы.

Гэта ў iх ад Чаплiна ў спадчыну засталося. Трах-бах, вой-вой, памiрае зайчык мой. Трапечуцца героi, скаляцца гераiнi. Мiма. У малако. Кiнг-Конгi. Поспехi толькi ў касiрак. Але гэта ўсё кветачкi. Каго здзiвiць мая думка пра замежнае кiно? Хiба што жонку. І мая любоў да iтальянскага неарэалiзму ўсiм да лямпачкi. Вось i давядзецца вярнуцца ў родную Беларусь, ёсць у Мiнску кiнатэатр на Юбiлейнай плошчы, i глядзець там стужкi “Беларусьфiльма”, ёсць жа такое прадпрыемства каля станцыi метро “Маскоўская”. А вочы мае б не бачылi! А вушы мае б не чулi! Але вочы бачылi i вушы чулi...

Пад Лагойскам здымлi фiльм пра вайну. “Беларусьфiльм”, у народзе “Партызанфiльм”, любiць i не ўмее здымаць фiльмы пра вайну. Кiношнiкi назбiралi мясцовых мужчын, выдалi iм па аўтамату, паабяцалi заплацiць па тры рублi i загадалi легчы на зямлю каля рэчкi. Ноч. Цёмна. Пражэктары асвятляюць толькi галоўных герояў. Пачаўся бой. Пiратэхнiкi працуюць. Камера стракоча. Рэжысёр маўчыць. Усё iдзе паводле плана. Немцы iдуць, нашы партызаны ляжаць у засадзе. Пражэктар асвятляе нашых лагойскiх хлопцаў, яны ляжаць з аўтаматамi ў руках з каменнымi рашучымi тварамi. Толькi ляжаць яны не на роднай зямлi, як было загадана, а на газетах. Рэжысёр запсiхаваў, ускочыў, пабег праз “немцаў” да “партызан”. Лаяўся. А нейкi дзядзька, падышоўшы да яго, аддаў аўтамат i сказаў, што за тры рублi хлопцы ў сваёй адзежы на зямлю не лягуць. Рэжысёр супакоiўся, вярнуў аўтамат i паабяцаў заплацiць па чырвонцу. У фiльм гэтая сцэна, вядома, не ўвайшла. Але ў ёй было кiно, быў тэмперамент i нечаканасць. У кiнатэатры круцiлi экранiзацыю аповесцi Алеся Адамовiча. Рашучыя твары, аўтаматы, немцы на матацыклах — мура. Ну, вядома, пра эротыку тут i згадваць не варта. “Беларусьфiльм” — самая цнатлiвая i сарамлiвая кiнастудыя ў свеце, прынамсi, была. Пакуль не дазволiлi (згадаем народнае: “Прымусь дурня Богу малiцца, ён лоб разаб’е”), i з’явiлiся на экране такiя сцэны: