Іван Шамякін - Пошукі прытулку

Яна сядзела за сталом у халаце. Ненатуральнапрыгожая, толькі вочы яе патанулі ва ўпадзінах, пад імі залеглі цёмныя цені.

-Аксён павітаўся не без іроніі:

— Добрай раніцы, мая дарагая жонка.

— З прыездам, мой ненаглядны муж. Сядай. Я падсмажыла каўбасы.

Ён сеў на сваё звыклае месца.

— Як з'ездзіў?

— Добра.

— Як даклад?

— Фурор зрабіў.

— Шчасліўчык.

— Шчасліўчык! Ах, які шчасліўчык я! Жонка мяне ледзьве дачакалася. Сустрэла з абдымкамі.

— Не завадзіся.

— Хто ён?

— Хто?

— Ён. Госць твой.

— Наш чалавек.

— Геніяльна. «Наш чалавек у Гаване». Наш чалавек у маёй пасцелі. Гучыць!

— Каб яна не астывала, пасцель твая.

— Ты замярзала ў ёй?

— Замярзала.

— А ён нагрэў?

— Можа, i нагрэў. Але ж ты саромеўся пра гэта гаварыць. Ты такі цнатлівы! Анёльчык мой...

— Як яго прозвішча?

— Навошта табе? — i хоць бы вочы апусціла, нахабна глядзіць i ўсміхаецца.

— Павінен жа я ведаць, хто ляжаў у маёй пасцелі.

— Табе лепш не ведаць.

— Я павінен ведаць, каму я наб'ю морду.

— Чаго ж ты не набіў? Я чакала, што ты наб'еш. Які спектакль быў бы! Але i яго не атрымалася.

— Табе мала свайго спектаклю?

Яна апетытна жавала каўбасу. Адламывала ў хлебніцы хлеб.

Яму хацелася спытаць:

«Рукі ты хоць памыла?» — але пабаяўся: яна можа запусціць у твар яму гарачай каўбаскай, было ўжо аднойчы, калі яна плёхнула супам.

— Дык як яго імя?

— Ігар. Прыгожа, праўда? Не Аксён.

— Прозвішча? — раптам грымнуў ён.

Ядвіга спалохалася, вочы яе расшырыліся.

— Камяк.

— Камяк... Камяк чаго?

— Ты не можаш дараваць?

— Не магу.

— Развод? Навошта трапаць адзін аднаму нервы?

— Я падумаю.

— Думай, Чапай. Ты заўсёды хораша думаеш. Разумна. Такая галава не можа прыдумаць глупства, — твар яе пасвятлеў, у вачах загарэліся гарэзлівыя іскры.

I ў той дзень нічога не вырашылі. Яна паехала на працу. Ён лёг спаць на канапе. I дзіўна — заснуў. Прачнуўся, праўда, з галаўным болем, каўтнуў анальгін.

У час вячэры да адносін сваіх не вярталіся. Мірна i ляніва гутарылі на іншыя тэмы.

I на другі дзень змаўчалі. I на трэці. Ён спаў на кароткай канапе, яна — у двухспальным ложку.

I Аксён, ліберал, гуманіст, пачаў думаць, што такі грэх можна дараваць. Каралям, царам, нават шахам жонкі рогі настаўлялі. Ды i мужчыны далека не усе такія сухары, як ён. Такая пэўна прырода чалавечая — грэх ад Адама i Евы пайшоў.

Яго страшыў шлюбаразводны працэс. Але яшчэ больш ён баяўся застацца ў адзіноце. Што рабіць? Ажаніцца ў другі раз? З кім? I хто гарантуе, што тая, другая, будзе лепшая за Ядзю? Відаць, сапраўды вшаваты ён: не здольны даць жонцы ўсе радасці, якія яна хоча.

Аксён Пракопавіч на прыпынку прапусціў свой тралейбус: задумаўся, i спрытныя студэнткі чужога факультэта апярэдзілі яго, штурмам узялі ўваход. Ён не хацеў ціснуцца паміж імі, ды i не спяшаўся нікуды. Думаў аб сваім жыцці, аб сваіх адносінах з Ядзяй. Яшчэ ўначы ён, талстовец, непраціўленец, вырашыў дараваць жонцы, памірыцца і... наладзіць жыццё. Здаецца, яна паразумнела, стала добрая, гаварлівая, папракала, што ён занадта маўчыць.

— Прафесар! Развучышся гаварыць. Хоць навошта табе гаварыць! Ты можаш пісаць формулы. Напішы мне формулу жыцця.

— А ты не ведаеш яе?

— Не ведаю.

— Чытаеш раманы... Столькі класікаў папрацавалі, каб увесці ў нашы галовы формулу жыцця.

— Класікі напісалі Наташу i напісалі Элен, ідыёта Мышкіна і... як яе там, гераіню, з-за якой разгарэўся сыр-бор? З каго мне браць прыклад?

— Выбірай.

— Выбірала-выбірала i плюнула. Жыву як хачу. Свабода! Столькі вылілі чарніла i крыві на нашу эмансіпацыю.

— Разбэшчанасць не свабода.

— Занудлівы ты чалавек, Аксён. Але, як ні дзіўна, я люблю цябе.

I гэтым i словамі перавярнула яму душу.

Уначы цвёрда вырашыў: памірыцца; самае дарагое для чалавека — мір, мір у сям'і, у грамадстве, у дзяржаве.

З'явілася жаданне пайсці да яе ў спальню. Не сумняваўся, што Ядзя прыняла б. Але ён маральна не быў га-

товы. Баяўся. Самога сябе баяўся.

I вось цэлы дзень рыхтаваў сябе да прымірэння. Нават на лекцыі. Даў студэнтам задачу, яны рашалі, а ён думаў. I тут, на прыпынку, напружана думаў, што сказаць ёй, каб не ўнізіць свой мужчынскі гонар i каб яна паверыла не ў яго фізічнае жаданне, a ў душэўную шчырасць.

Не сумняваўся, што такое рашэнне ix праблемы адзіна правільнае — для жыцця, для працы, бо два тыдні не было ні жыцця, ні працы — адны адмоўныя эмоцыі; так можна давесці сябе да псіхбальніцы. Не дзіўна, што людзі ламаюцца ад такіх перажыванняў — i мужчыны, i жанчыны: страляюцца, глытаюць атруту. Дзікунства — пазбаўляць сябе жыцця. Але што зробіш! Бог нечага не дадаў чалавеку ці, наадварот, перадаў лішняе, непатрэбнае; чалавека варта скарэкціраваць.