Іван Шамякін - Пошукі прытулку

— Жаніх.

Адгадаў: я адчуваў сябе жаніхом у поўным сэнсе, толькі нявеста была далека — ад бацькоў маіх за 100 вёрст!

Пад канец вучобы месяцы два, калі не больш, адводзілася на дыпломны праект. Задание атрымаў глабальнае: спраектаваць цэх цэментнага завода з усімі разлікамі — будаўнічымі i вытворчымі.

Былі студэнты, якія стагналі ад гэтай працы. А мне само чарчэнне падабалася — творчасць! Я ледзьве не начаваў у чарцёжнай. Але не толькі ад любові да працы — ад задачы: апярэдзіць усіх іншых, каб пасля папрасіць кіраўніка дыпломнымі працамі адпусціць мяне на тыдзень... Куды? Маніць не стаў. Прызнаўся старому выкладчыку: да дзяўчыны. У Ганчаля адно вока было штучнае — шкляное, але нават у ім, здалося мне, загарэлася добрая цікавасць i нават зайздрасць.

— Думаеш ажаніцца?

— Не знаю. Як яна...

Выкладчык уздыхнуў:

— Каб не армія... — як ведаў, якая доўгая разлука чакае нас.

Перад першым маем я паехаў да Машы. На гэты раз ехаў з камфортам: цягніком да Рэчыцы, адтуль да Холмеч плыў параходам. Дняпро разліўся, што мора, i я, паэт, захапляўся павадкам, прыгажосцю вясны.

Глыбока кранула ласкавасць Машы, з якой яна сустрэла мяне, расчуліла надзвычайная прыветлівасць гаспадыні i яе дзяцей — сустрэлі як брата. За год Аня i дзеці палюбілі Машу i радаваліся ўсяму таму, што радавала яе, зразумела сялянка, што пачуцці ў нас сур'ёзныя.

Маша расказала ў той жа вечар, што Аня пасля мінулагодняга прыезду майго адгаворвала яе ад такога жаніха, сватала за мясцовага настаўніка, маладога, з багатай сям'і.

— Ды я сказала ёй: акрамя Івана, мне ніхто не трэба. Не выйду за яго — застануся векавухай.

Божа, якое шчасце чуць такое! У лістах яна не выказвала так свайго кахання. А тут сказала больш — чаго я не мог чакаць. Яна адкрыта выказала, прызналася ў жаданні выйсці за мяне замуж. Выходзіць, i армія яе не палохала. Я ўзнёсся пад аблокі.

На вуліцы было холадна, i мы сядзелі ў амбулаторыі, у цеплыні. Маша яшчэ ўдзень пратапіла грубку.

У тую першамайскую ноч неяк проста, без майго настойлівага дамагання адбылося наша... грэхападзенне. Задавальнення я не атрымаў. А Машы, відаць, было балюча. Яна заплакала. Я спалохаўся.

— Табе нядобра?

— Не, нічога. Я знала, што так будзе.

— Адкуль ты знала?

— Дурань! Я ж медычка. Я вучыла...

Першага мая мы лічылі днём нашага шлюбу, хоць у пасведчанні аб рэгістрацыі стаяла дата 24 чэрвеня 1940 года: мы пайшлі ў сельсавет, калі я на крылах прыляцеў да жонкі сваёй пасля сканчэння тэхнікума.

Прачытаў у Талстога: «Для того, чтобы был честный брак, нужно стремление к полному целомудрию».

Вельмі слушна. Цяпер я ўпэўнены: трываласць нашага шлюбу (пяць ваенных гадоў разлукі!) была абумоўлена нашым імкненнем «к полному целомудрию». Такое было выхаванне ў сялянскіх дзяцей — прыроднае. А лепшыя пачуцці выхоўваліся класічнай літаратурай. Я глыбока перажываю, што ўнучкі мае, захопленыя сучаснай нізкаякаснай літаратурай, пошлым кіно, не разумеюць магічнай сілы класікі. А ёсць жа i ў ix прыродная цнатлівасць — ад бабулі, ад маці!

Радасці я не прывёз: мяне размеркавалі на працу ажно ў Беласток. Можна было адмовіцца, ахвотнікаў туды хапала. Але... па-першае, мы выхаваны былі ў незвычайнай законапаслухмянасці, па-другое, ганарова ж: у Заходнюю пасылалі лепшых выпускнікоў, у Беласток — мяне аднаго.

Але раней, чым паехаць туды, я захварэў. Плыў ад Машы на параходзе, стаяў на палубе з самымі радаснымі ўспамінамі, узнёслымі марамі, пісаў вершы i... схапіў крупознае запаленне лёгкіх. Цяжкое. Прытомнасць страціў праз дзень ці два ў кінатэатры. Адтуль трапіў у бальніцу. Ніякіх антыбіётыкаў яшчэ не было, хвароба працякала вельмі цяжка, урач пасля сказала, што я «ў сарочцы нарадзіўся», пры такіх выпадках нямала памірае.

Не помню я, не помніла Маша, хто ёй прыслаў пісьмо аб маёй хваробе. Ці мой сябра Міша Бахун, з якім былі ў кіно i які наведваўся да мяне, ці хтось з яе аднакурсніц-гараджанак, якія рабілі ў бальніцы: кагось з ix я мог папрасіць. Атрымаўшы вестку, яна тут жа вырашыла ехаць да мяне. А гэта было не так проста, як можа здацца сучаснікам. Тады, улетку 1940 года, выйшла дурная пастанова: за прагулы, за спазненні — пад суд. Каб нікога не пасвячаць у сваю паездку ў Гомель, акрамя вернай Ані, i вярнуцца ў адзін дзень, Маша ўвечары, на ноч гледзячы, пайшла пехатой да Рэчыцы. Адна. Трыццаць кіламетраў! Пасля, у шчаслівыя сталыя гады, яна расказвала пра гэты паход як пра вясёлую прыгоду. Стомленая, пад раніцу прысела пад дрэвам узбоч дарогі. Каб сагрэцца, нацягнула на сябе медыцынскі белы халат. Пачула крокі: ідзе чалавек. Узнялася насустрач, каб спытаць, ці правільна яна ідзе. Убачыла мужчыну з ладным клункам. I толькі аклікнула яго, як мужчына кінуў клунак i пабег прэч ад белай здані; Маша зразумела, што яго спалохала тады, калі ў досвіткавых прыцемках разгледзела, што сядзела на краю могілак.