Іван Шамякін - Пошукі прытулку

I яшчэ што запомнілася. На другую ці трэцюю ноч, калі мы ўсе паснулі, па фельчарыцу прыехалі з суседняй вёскі. Роды!

Як мяне гэта ўсхвалявала!

— Я паеду з табой.

— Ты што — чокнуўся? Cni.

Які сон! Затарахцелі колы — i ў мяне раптам успыхнула дзікая рэўнасць. Яна паехала ўначы з маладым мужчынам! Такой рэўнасці я больш ніколі не перажываЎ: Дурань, безумоўна, быў! Але хто з нас, асабліва ў такім узросце, кіруе сваімі пачуццямі?!

Выскачыў у сад, кідаўся, як тыгр у клетцы. I пакуты гэтыя цягнуліся доўга. Маша вярнулася пасярод дня, узбуджаная, радасная, ажио ззяла ўся, вочы гарэлі, што абвастрыла маю рэўнасць. Але яна дзіўна пагасіла яе.

— Такога харошанькага хлопчыка прыняла, — i тут жа засмуцілася. — А сям'я бедная-бедная. Загарнуць не было ў што. У суседкі пазычалі.

Гэта яе радасць ад нараджэння чалавека дала мне, як кажуць, козыр; я адкрыў ёй нібыта даўнюю мару: мець сына ці дачку. Маша спачатку задумалася, яна была ўжо сталая, потым сур'ёзна сказала:

— Дурань ты, мой жаніх, — «жаніх» — з іроніяй. — Ты не знаеш, якая гэта адказнасць. Малако на губах, тэхнікума не скончыў — а давай яму сына, гатовенькага. Ідзі купі, калі такі спрытны.

Я пакрыўдзіўся.

З першых дзён я адчуў, што я не жаданы госць для гаспадыні, якая амаль не гутарыла са мной, налье міску капусты — i будзь здароў! А тут, падазрона мніцельны, пачаў думаць, што i Маша не супраць, каб я хутчэй адбыў. Я зразумеў гэта, калі яна са смехам прачытала мне ў часопісе вясёлую грузінскую быль: гаспадар паказаў госцю на птушку ў садзе: «Бачыш, сядзіць». Пляснуў у далоні: «Глядзі, паляцела!»

Я пасмяяўся разам з ёй. Мы i там спаборнічалі з ёй у чытанні. Побач жыў стары настаўнік, у яго была вялікая бібліятэка, ён выпісваў часопісы. Пазней, калі я прыехаў у тую непаўторную вясну, якая парадніла нас на ўсё жыццё, Маша расказала, як спалохаў яе гэты стары гуманіст. У яго доўга i цяжка хварэла жонка, i ён аднойчы папрасіў Машу: «Зрабіла б ты, дачка, ёй укольчык, каб не пакутавала. Балюча глядзець».

— Ты знаеш,— казала Маша,— я ледзьве не самлела. Яму балюча глядзець, а мяне, маладую, штурхае на злачынства. Бач ты яго! Я пасля адна баялася заходзіць да хворай. Аню брала ці Надзею, сяброўку-настаўніцу. I ніякіх уколаў не рабіла, хоць боль у пакутніцы быў страшэнны, i, можа, камфару трэба было ўкалоць.

Маша была надзвычай адданы, чулы i па-свойму хітры лекар. Яна добра разумела псіхалогію хворых, асабліва старых сялянак. A якія лекі меліся ў сельскім медпункце да вайны?! Цяпер няма. Але яна ведала: адаслаць бабулю без парашка — назаўсёды пазбавіцца кліенткі, ды i якая слава пойдзе пра яе, фельчарыцу: нічога не ўмее, нічога не мае! I яна прыдумала адмысловыя парашкі, абсалютна бяскрыўдныя пры любой хваробе: соду з цукрам. Праз колькі дзён бабулі прыходзілі, прыносілі яйкі i шчыра дзякавалі: «Ай, дохтарка, як жа памаглі твае парашочкі!»

«Грузінская птушка» стала для мяне намёкам. I я на другі ж дзень сабраўся ў дарогу. Ад снедання адмовіўся. Назло ёй вырашыў пайсці не на Рэчыцу, а праз Дняпро — да Сожа, каб там паплыць на параходзе да Гомеля. Маша, засмучаная, ад чаго я трохі злараднічаў, адгаворвала:

— Кажуць, ад Рудні да Дзятлавіч дарога праз балоты.

— А што мне балоты! Бачыў я не такія балоты! — успомніў ягаднае — паміж Кармой i Добрушскім лясніцтвам.

Маша правяла мяне па дарозе на Холмеч i ўручыла вузялок з хлебам i яблыкамі. I гэтым расчуліла да слёз. Дазволіла пацалаваць сябе.

Балюча я перажыў сваю паездку. Было адчуванне ўніжанасці ад непрыветлівасці Ані. Як паехаць другі раз? Думка, што я пазбаўлены магчымасці пабачыць Машу, пацалаваць яе, нагнятала цяжкую роспач. Ад роспачы такой маладыя нярэдка канчаюць самагубствам; такая чуласць i ранімасць у гэтым узросце!

Цяжкі жнівень я перажыў, ажно маці заўважыла маю самотнасць. Лістоў Маша не слала, так дамовіліся, што на хатні адрас яна не будзе пісаць, каб не перахапілі бацькі. А я пісаў ёй i адносіў пісьмы ажно на станцыю Злынка, пошце ў Камені не давяраў.

З нецярпеннем чакаў пачатку заняткаў. I — о радасць! — у тэхнікуме мяне чакала пісьмо ад Машы. I якое пісьмо! Такіх, скупая на выяўленні пачуццяў, яна яшчэ не пісала. Кожны радок дыхаў прызнаннем у каханні. Разумела, што пайшоў пакрыўджаны. Прасіла прабачэння. Ад сябе i, што дзіўна, ад Ані. I запрашала прыязджаць. Але вучоба на апошнім курсе была напружанай, да таго ж дырэктар Аранаў уладкаваў мяне ў бібліятэку: да дзевяноста рублёў павышанай стыпендыі яшчэ сто пяцьдзесят. Шчасце для бедняка! За такое месца нельга не трымацца. Помню, з першай палучкі заказаў сабе ў атэлье (ці не адзіным у той час на ўвесь Гомель? Ноч стаяў у чарзе) добры касцюм. У ім выглядаў не горш за студэнтаўгараджан. Бацька сказаў, калі я прыехаў у такім касцюме: