Іван Шамякін - Пошукі прытулку

Дакарала:

— Ты ж абяцаў не быць, як усе.

Я такі стараўся быць непадобным на іншых хлопцаў i на сябе ранейшага, калі не толькі цалаваўся з пракопаўскімі дзяўчатамі, але i лез за пазуху, хоць у большасці нічога там яшчэ не было — маленькія бугаркі. Але цалавацца я навучыў яе неўзабаве.

Перад Машай я хацеў выглядаць незвычайным, сапраўды непадобным да іншых, — рыцарам, для яе i раманы чытаў. Між іншым, яна старалася прачытаць тыя ж кнігі, ці хутчэй наадварот: я прачытваў абавязкова тое, што чытала яна, мы абодва не адставалі адзін ад ад наго: ты прачытала за тры дні, дык я прачытаю за ноч. I прачытваў. Цяпер здаецца наіўным, але ў той час не толькі мы, але многія маладыя людзі лічылі ўзорам чалавечых адносін «Что делать?» Чарнышэўскага. На каго з герояў я хацеў быць падобны — не помню. Адчуваў, што на Рахметава не цягну. А для Машы ідэалам стала Вера Паўлаўна, яна хацела кахаць, жыць гэтак жа, як далёкая гераіня. Я сумняваўся, што можна жыць так у наш час. Мы спрачаліся.

З маёй закаханасцю звязана мая першая спроба пісаць прозу. На зімовых канікулах, седзячы ў лесе, у самотнай адзіноце, я сачыніў, менавіта сачыніў, дзённік. Выдумаў рамантычную гісторыю: маладая прыгожая жонка ляснічага (не было такой жонкі! была кабета сярэдніх гадоў з трыма дзецьмі, якую бачыў я ўлетку, калі адносіў нейкія паперы бацькавы) закахалася ў мяне (во герой!). Безумоўна, па просьбе яе ляснічы запрасіў мяне, студэнта, інтэлігента, на абед. I абед быў — як у раманах, я не ведаў, які відэлец, нож. Даўгі высокаінтэлігентны дыялог старонак на дзесяць. Размова пра жыццё i пра кнігі, у тым ліку i пра «Что делать?»

Наіўная гісторыя сачынялася для Машы, каб узняць, як кажуць сёння, свой імідж у яе вачах: во які я герой! На мяне замужняя жанчына кінула вока. Праўда, доўга вагаўся: паказваць ці не паказваць сваё сачыненне. Падрыхтаваў яе вусна i потым паказаў запаветны сшытак. На чарговым спатканні яна маўчала, i я ад нецярпення чапляўся нагамі за гнілыя дошкі тратуара.

— Прачытала?

— Прачытала.

— I што?

Маша характерна зморшчылася, прыплюснуўшы свае шырокія, што азёры, вочы.

— Цалаваўся ты з ёй?

— Ну што ты! За каго ты мяне лічыш! Я ўвесь час думаў пра цябе.

— Манюка ты.

— Ты не верыш мне?

— Веру, веру...

Але бачыў, адчуваў, што Маша іранізуе, вельмі тонка. Пасля, праз паўтара гады, яна з вясёлым смехам прызналася, што не паверыла ніводнаму слову з таго, што было ў тым дзённіку. Больш такіх дзённікаў я не пісаў. Занатоўваў толькі праўдзівыя падзеі i думкі.

Але лічу, што каханне наша памагло мне стаць пісьменнікам. У тую ж зіму я напісаў апавяданне пра фельдчарыцу, якая ў дождж ці снег ідзе ў далёкую леснічоўку, каб прыняць у леснічыхі роды, першыя ў сваёй практыцы. Прынімае i вельмі радуецца нараджэнню чалавека (уплыў апавядання Горкага) i свайму ўменню.

Да гэтага я пісаў вершы. Чытаў ix на пасяджэннях літаб'яднання пры «Гомельскай праўдзе». Няўрымслівы i амбіцыёзны Кастусь Кірэенка граміў мае вершы ўшчэнт, хоць яго сябра, далікатны Леанід Гаўрылаў, знаходзіў у вершах маіх «паэтычныя зерні».

Прачытаў апавяданне — не без страху. I — о цуд! — мяне, маладога аўтара, пахвалілі аднагалосна, нават бязлітасны Кастусь, сябра мой у сталыя літаратурныя гады.

Вясна пасля суровай зімы, калі ў дваццаціградусны мароз нават такія закаханыя маглі гартаваць свае пачуцці не больш паўгадзіны-гадзіну, прынесла радасць сустрэч да світання. На кватэру Маша мяне не запрасіла ні разу — саромелася. Само сабой я не мог запрасіць яе ў свой катух, дзе нас трое ўдыхалі пах прымусу. I ў кіно не хадзілі, пасля прызналася: саромелася, што бедна апранутая.

Але вясна прынесла i смутак. Маша канчала тэхнікум (у ix тры гады, у нас — чатыры). Куды яе размяркуюць на працу? Можа, у такую далеч, што i не дабярэшся туды? Узрадаваўся, што ў Рэчыцкі раён — недалёка. На выпускны вечар яна не запрасіла: такія цнатлівыя мы былі. Ды, здаецца, мяне не было ўжо ў Гомелі: групу студэнтаў паслалі на практыку ажно ў Данбас, у Канстанцінаўку, на завод, дзе рабілася цэгла для доменных печаў.

Ад ту ль штодня слаў ёй лісты, у вёску Артукі, куды яна паехала, ведаў з дня размеркавання. Маша адказвала не так акуратна, але кожнае яе скупое пісьмо (у выяўленні пачуццяў яна заўсёды была скупая) было для мяне найвялікшай радасцю, я насіў лісты ля сэрца i перачытваў па шмат разоў, нават даходзіў да такой сентыментальнасці, што цалаваў: ад паперы патыхала непаўторным водарам яе вуснаў, рук, валасоў, яе дыханнем.