Іван Шамякін: Пошукі прытулку

Вечара ніякага не было. Але, мабыць, угледзеўшы больш надзейных жаніхоў, дзяўчаты высыпалі з інтэрната ў двор; старэйшыя ж былі знаёмыя, мелі сімпатыі.

I мы гусакамі хадзілі сярод кветніка са стракатых сукенак i прывабных тварыкаў. У мяне, эстэта i дзявочага прыхільніка, разбягаліся вочы. Колькі ix тут, прыгажунь! Во куды трэба было паступаць!

I раптам абпякло мяне — цуд! Прайшло два з палавінай гады, а я адразу пазнаў яе, падрослую, папрыгажэлую, не такую ўжо рыжую, у яркай крамнай сукенцы ў зялёны гарошак. Сэрца чамусьці пусцілася ў галоп. Ад неспадзяванасці? Ад радасці? Я ўсё-такі за гады захаплення кармянскімі i макаўскімі дзяўчатамі часам успамінаў менавіта яе — Машу Кротаву, яе вочы ў тумане слёз i пакутлівы выраз на твары, калі мяне Салодкі стрыг авечымі нажніцамі.

У яе здзіўлена i, здалося мне, радасна пабольшалі вочы. Яна першая спытала:

— Ты?

Я паўтарыў яе пытанне:

— Ты? Ты тут вучышся?

— Паступіла.

— I я паступіў...

I, бадай, — усё, што мы сказалі.

Яна прыветліва i прывабна засмяялася. Але ні ў мяне, пятнаццацігадовага донжуана, ні ў яе не хапіла смеласці выйсці з гурту першакурсніц, адысці ўбок i пагутарыць, як належыць добрым старым знаёмым. Неяк атрымалася, што дзявочая плынь падхапіла яе i аднесла ў інтэрнат, куды я пайсці не адважыўся — з-за сарамлівасці i з-за папярэджання старэйшых: не адрывайся ад нас, а то медыкі хоць i слабакі, а могуць аднаму намяць бакі — за дзяўчат сваіх. I ў тую ж ноч я до.ўга не мог заснуць — не ад радаснай узбуджанасці, што я студэнт, а ад таго, што перада мной стаяў вобраз Машы, іе здзіўленыя вочы. Як яны пашырыліся, як выпраменьвалі радасць! Я пераконваў сябе: гэта менавіта радасць ад сустрэчы са мной. I фантазіраваў, як у першы ж выхадны пайду ў медтэхнікум — адзін! Нікога не пабаюся! — знайду яе, i мы будзем сустракацца па вечарах у вялікім славутым Гомельскім парку, будзем любавацца палацам Паскевіча. Аднаго не дапускаў, што мы пацалуемся, як цалаваўся я з Кацяй, да якой не было глыбокага пачуцця, акрамя юнацкай цікаўнасці. Не, з Машай у нас будзе зусім інакш — будзе самае высокае каханне, як у тых раманах, якія паспеў прачытаць.

Я пайшоў у медтэхнікум i... не сустрэў там Машу. Раз, другі, трэці. Без вынікаў. Адважыўся прасіць дзяўчат, каб знайшлі яе i паклікалі. Але адны не ведалі аднакурсніцу: «Дзе мы будзем шукаць табе яе?» Іншыя смяяліся:

— Дзевачкі! Глядзіце, ад любові ў яго вочы гараць, як у ката.

Сустрэў Тамару Дзегцярову. Здзівіўся:

— I ты тут?

— А ты думаў, дзе я павінна быць? У вас, чарапічнікаў?

Набраўся духу:

— Пазаві мне Машу... Кротаву...

Тамара вельмі здзівілася.

— Ужо i тут закахаліся? Лоўкія вы!

— А тут яна? — баяўся, што не вытрымала вучобы, у нас некаторыя адсыпаліся.

— Тут, тут. Лепшая студэнтка, усе хваляць яе.

У мяне радасна затрапятала сэрца.

Але Машу Тамара не паклікала. Ад дзявочай зайздрасці, ці што?

Я напісаў Машы пісьмо. Не адно. Назначаў спатканні, прасіў адказаць. Маўчанне. I я пачаў траціць надзею. I, бадай, страціў яе. Пасля думаў, здзіўляўся, з Машай са смехам успаміналі: кім трэба быць, каб, жывучы ў адным горадзе, займаючыся на суседніх вуліцах, прайшоўшы трыста разоў міма медтэхнікума, я не мог сустрэць, адшукаць дзяўчыну, якая валодала маімі марамі, думкамі?! Між іншым, Тамару сустракаў колькі разоў i толькі пытаўся, як там Маша. Удзячны быў Машы, што не адкрывае маіх пісем з вершамі нават школьнай сяброуцы сваёй.

Праз гэта i праз сваю «няўлоўнасць» яна рабілася для мяне таямнічай, як казачная прынцэса, i яшчэ больш жаданай. Спытаць у Тамары: «А хлопца яна не мае?» — не мог, лічыў, што пытанне такое абразіць Машу. Не можа яна мець хлопца, раз не ідзе на мой кліч.

Што такое выпадковасць? Пытанне, над якім ламалі галовы шмат якія мудрацы. Просты чалавек, відаць, засмяяўся б: выпадковасць i ёсць выпадковасць; у простых людзей усё проста. Філосафы даказвалі: неўсвядомленая неабходнасць i шмат што іншае. Але я прасіў у лесу ўсвядомленай (мной усвядомленай!) неабходнасці. Між іншым, больш складанае пытанне аб існаванні лесу. Ёсць лес? Вызначае ён жыццёвы шлях чалавека? Некалі, малады атэіст, я трымаўся матэрыялістычнай формулы: чалавек сам вызначае свой лес, a інакш, маўляў, можна дагаварыцца да боскай сілы, якая кіруе жыццём. Цяпер я так не думаю — дзіўная метамарфоза: з гадамі, з вопытам быццам бы адбыўся не прагрэс, а рэгрэс. Цяпер я веру ў лес.

Роўна праз два гады, перад пачаткам трэцяга курса, засумаваўшы ў лесе па культуры, па кіно, я пайшоў у вядомы ў той час Клуб чыгуначнікаў на прагляд фільма — якога, не помню, хоць у той час фільмаў выпускалі не больш дзесятка ў год, i мы, студэнты, глядзелі ix па некалькі разоў.