Іван Шамякін - Пошукі прытулку

Аднак я забягаю наперад.

Яшчэ пра адзін вобраз, у пэўным сэнсе парадаксальны, супярэчлівы. Галіна Адамаўна, жонка доктара Яраша з рамана «Сэрца на далоні». Ніхто, нават Андрэй, не пазнаў у Галіне Машу. A між тым, каюся, гэта была своеасаблівая помета аўтара ўласнай жонцы за яе... рэўнасць. Некаторы нядоўгі час Маша, маючы траіх дзяцей, раўнавала мяне да кожнай спадніцы.

Нельга было зірнуць на прыгожую жанчыну, пацалаваць руку Лене Макаёнак, што Маша аднойчы ўбачыла; няшчасная была мая галава: пасля таго вечара яна спіхнула мяне з ложка, калі я дзеля прымірэння палез з пяшчотамі.

Маша, перадрукоўваючы рукапіс, пазнала рысы сваёй рэўнасці i сказала без злосці, бадай, з гумарам: «I тут ты абсмактаў мяне, пісака».

Між іншым, зноў я апярэджваю расказ пра падзеі нашага доўгага жыцця. 58 гадоў разам! Я лічу i пяць армейскіх ваенных гадоў: i там, у Запаляр'і, яна была заўсёды ca мной, а я з ёй тут, у Церусе, у знаёмых з маленства лясах Маркавіцкага лясніцтва.

У ранейшых сваіх успамінах я не раскрываў чытачу гісторыю тыпаў i прататыпаў, мне здавалася, гэта аслабіць эмацыянальнае ўздзеянне: апісаў сваю жонку! Але ўсё роўна ўдумлівыя літаратуразнаўцы, як Іван Навуменка, Андрэй, гэта прачытвалі. Цяпер, калі Машы не втала, я не думаю, што гісторыя нашага кахання, жыцця штосьці «ўкрадзе» з мастацкіх твораў. Бадай, наадварот. У маладых чытачоў, асабліва ў тых, хто вывучае літаратуру, яна павінна выклікаць павышаную ўвагу i цікавасць, даць уяўленне, як нараджаецца мастацкі твор.

Я пісаў самага дарагога мне Чалавека пад іншымі імёнамі, ставячы яе ў розныя сітуацыі, якіх у сапраўднасці не было, якія сачыняліся аўтарам. Без гэтага не было б мастацкага твора.

Я абавязаны напісаць пра яе жывую, рэальную, такую, якой яна была, — вельмі простай, зямной i ў той жа час незвычайнай. Я не паўтару сваіх гераінь, хіба толькі адну — Сашу Траянаву: у «Непаўторнай вясне», у «Мосце» многа біяграфічнага. Але такі паўтор мяне не палохае i не можа спыніць.

Ітак, — вось яна — гісторыя нашага кахання, нашай любові, нашага доўгага жыцця.

Леснікоў, як i Міхала з «Новай зямлі», i ў савецкі час нярэдка пераводзілі з месца на месца, па волі ляснічага, часта без тлумачэння прычыны. Так увосень 193З года перавялі майго бацьку з абхода пад Краўцоўкай у Пыхань (афіцыйная назва — Епофань, народ скараціў, i цяпер прыжылася народная назва). Пыхань — цэнтр лясніцтва з добрым домам ляснічага, аб'ездчыка, з чырвоным кутком, з крамай, сушылкай для шышак. Бацьку перавялі туды не лесніком, а... крамшчыкам. Была гэта ласка ці здзек пана Войтава — i дагэтуль пэўна не ведаю. Бацьку шэсць гадоў назад парубшчыкі падстрэлілі, i ён моцна кульгаў (аднак гэта не пашкодзіла Пятру Шамяку пасля таго яшчэ трыццаць гадоў вартаваць лес i лічыцца лепшым лесніком). Дык паспагадаў ляснічы ці паздзекаваўся? Здзек быў у тым, што граматы ў бацькі было два класы царкоўнапрыходскай школы. Але куды дзенешся, кал i пад Краўцоўку яшчэ летам прыехаў новы ляснік. Між іншым, бацьку тады ж прапанавалі новае месца — ва ўрочышчы Воленка пад Пракопаўкай. I мы паехалі туды. Пагрузіліся на тры фурманкі, ехалі цэлы дзень — ажно дваццаць вёрст. Не ведаю, як бацька дамаўляўся: ездзіў жа прымаць абход. Але калі мы позна ўвечары прыехалі з самымі малымі, ляснік, якога зволілі, не пусціў нас у леснічоўку — ca стрэльбай выйшаў. Круглікаў быў партызан грамадзянскай вайны. Ад ранения ішлі дзівосы партызана ці ад таго, што сын яго быў пракурорам — не ведаю.

Пераначаваўшы на двары (дзяцей Круглікаў усё ж пусціў у хату), мы на другі дзень рушылі назад пад Краўцоўку. Маці ўсю дарогу плакала: «А калі i Харкоў не пусціць?» Харкоў пасмяяўся: «А я ведаў, што ён вас не пусціць, гэты «будзёнавец» i не такія «конікі» выкідваў».

Тры месяцы бацька рабіў пажарнікам — сезонная праца.

I вось мы едзем у Пыхань. Безумоўна, для нас з Паўлам пераезд — падзея, хоць з Краўцоўскай школай я развітваўся са смуткам: любіў настаўніцу Валянціну Андрэеўну Рабцаву i нават паспеў закахацца ў дзяўчынку, якая прыехала з сястрой-крамшчыцай у нашу школу. Апранутая ў крамнае, яна паланіла мяне, трынаццацігадовага эстэта, незвычайнасцю, непадобнасцю на «палатняных» краўцовак, мурзатых, босых. У Гашы былі туфелькі, панчохі, як у гарадскіх. I мова гарадская. Надзвычайная з'ява дзіцячая закаханасць, памойму, нават Талстой i Бунін не апісалі ўсю пекнату такога наіўнага кахання.

З Пыхані да Краўцоўкі восем вёрст, i я ў выхадныя колькі разоў хадзіў туды. Цягнула пабачыць Гашу. Праходзіў міма яе хаты, заглядваў у акно, але ні разу так i не пабачыў. I каханне згасла.