Іван Шамякін - У добры час

— На жаль, браце, выканаць тваёй просьбы не магу. Па-першае, характар у мяне не такі, ты-ж ведаеш, па-другое, я — комуніст, і, у дадатак — член райкома. Давядзецца табе прымірыцца, нічога не зробіш, — Васіль развёў рукамі.

— Ну што-ж... Вайна — вайне.

Маша абурылася.

— Якая вайна? Табе хочуць дапамагчы, а ты... Ваяка!.. Сорамна слухаць.

Максім павярнуўся да яе, нервова перасмыкнуў вусамі.

— Ты што, думаеш, у нас з табой горш вараць кацялкі, чым ва ўсіх гэтых «ахвотнікаў» дапамагчы?

— Табе хочуць дапамагчы не нейкія там «ахвотнікі», а партыйная арганізацыя, райком. Зразумей гэта, галава,— Васіль гаварыў спакойна, з цікавасцю сочачы за выразам Максімавага твару, на якім вельмі красамоўна адлюстроўваліся ўсе яго думкі і перажыванні. — Ды, нарэшце, кожнаму чалавеку — калгасніку, настаўніку — ты павінен дзякаваць за карысную параду. Інакш кіраваць нельга.

Відаць, не маючы больш што сказаць і адчуваючы недарэчнасць таго, што нагаварыў, Максім падняўся, прабурчаўшы:

— Не бойся, дзякаваць за дапамогу ўмею і я, але...— і пачаў корпацца ў кішэні свайго шыняля, што вісеў на тых-жа ласіных рагах, побач з кажухом Васіля. Дастаў папяросы, і доўга прыкурваў ад лямпы, нахіліўшыся над сталом так блізка да Машы, што яна адчула своеасаблівы, знаёмы яшчэ з таго далёкага даваеннага часу, пах яго валасоў. Потым падняў галаву і раптам усміхнуўся добрай, шчырай усмешкай, забыўшыся на сваё «але». Васіль таксама ветліва змаўчаў — не спытаў, што значыла яно.

— Дык, гаворыш, лаялі за ўгнаенне. Нічога, вывезем і ўгнаенне. Не ўсё адразу. Праўда, Маша?

— Ёсць справы, якія трэба рабіць адначасова, — павучальна адказала яна.

Максім засмяяўся.

— Аднак вы сталі такімі сур'ёзнымі мудрацамі, што з вамі хоць па канспекту размаўляй.

Размова набыла зусім іншы характар — стала больш непасрэднай, агульнай. Управіўшыся каля печы, зайшла цётка Тацяна і далучылася да гутаркі. Расказвалі розныя здарэнні, мясцовыя навіны. Потым у сувязі з нечым леснічыха прыгадала бацьку Максіма — Антона Лескаўца — і ўсе ўспомнілі нядаўна перажытае — вайну. Загаварылі аб ёй — аб партызанскіх і франтавых справах. Пасуравелі твары. Старая ўспомніла дачку і праслязілася. Валодзя, пачуўшы, што гавораць пра вайну і партызан, хуценька саскочыў з печы і сеў побач з бабуляй.

Васілю пара было ехаць. Праўда, ноч была месячная, светлая, дарога — добрая, аднак не блізкая. Але яму цяжка было пакінуць гэтую цёплую, утульную хату, дзе так прыемна пахла цыбуляй, травамі і хлебам і дзе за сталом, хутаючы плечы ў мяккую шарсцяную хустку, сядзела Маша. Ён выгнаў, дагледзеў каня. Конь ляніва хрумстаў пад паветкай авёс. Мацнеў мароз. Неба, якое з вечара было хмарнае, цяпер мігцела мільёнамі зорак. Лес цёмнай сцяной абступаў хату. За гэтую сцяну падалі зоркі. Гучна трэскаліся ад марозу дубы. Лазавенка не супраць быў згадзіцца на запрашэнне леснічыхі застацца пераначаваць, але Максім... Ён можа чорт ведае што падумаць. Васіль на хвіліну задумаўся над сваімі адносінамі да яго. Дзіўныя яны, гэтыя адносіны. — дзіўныя сваёй супярэчлівасцю. У душы ён любіць Максіма, паважае, цэніць за няўрымслівы характар, за гарачы тэмперамент, за настойлівасць. Але разам з тым часам такая злосць апаноўвае, што кулакі сціскаюцца. Як давесці гэтаму дзіўнаму чалавеку, што ўсе яму жадаюць самых лепшых поспехаў у рабоце, у жыцці, і ніхто не мае намеру станавіцца яму на дарозе, як ён, дзівак, часам думае?

«Але трэба пайсці развітацца і ехаць».

Задумаўшыся, ён на нейкі час затрымаўся на ганку і раптам пачуў у лесе на шляху скрып снегу, але не пад палазамі — пад лыжамі. Вось ужо чутна, як лыжы стукаюць аб дарогу. Ідуць двое рознымі стылямі; адзін бяжыць, другі едзе, моцна рыўкамі адштурхоўваючыся палкамі. Размаўляюць.

— Зойдзем, Лідуша. А раптам хто-небудзь з нашых тут...

— Ды не-ж, тата. Усе яны ў Краўцах. Я-ж даведвалася.

— Ведаеш, у зімовы вечар цяжка мінаць такі прыветлівы аганёк.

— Скажы, што ты зусім стаміўся, — тады справа іншая.

— Дарэмна ты такой думкі пра мяне.

Васіль саскочыў з ганку і пайшоў ім насустрач.

... Калі яны зайшлі ў хату, Максім і Маша ажно ўсхапіліся з месц ад здзіўлення і, уражаныя, утаропіліся на іх.

Ладынін засмяяўся:

— Здзіўляецеся? Я сам здзіўлены. Але хто добра ведае маю дачушку, той не здзіўляецца. Вось Лазавенка, напрыклад. Для яе гэта звычайная прагулка.

Ён быў у ватоўцы, у ватніх штанах і ў валёнках, якія змерзліся і стукалі аб падлогу, быццам драўляныя. Шапка яго, бровы і вусы пабялелі ад інею. Ліда была ў новым яркаружовым — ажно ў хаце ўсё паружавела, калі яна зайшла, — лыжным касцюме і ў прыгожай пуховай шапцы, з дарожным мяшком за плячыма.