Іван Шамякін - У добры час

Смяюцца з сонцам побач людзі,

А сонца — госць штодзённы іх...

Маша ведала маці гэтага хлопчыка — бясстрашную партызанскую разведчыцу і сувязную — Галю Кардаш. Сустракалася з ёй у атрадзе Антона Лескаўца. Галя загінула ў апошні дзень перад самым вызваленнем: разведвала нямецкія мінныя палі каля Сожа, была заўважана фашыстамі, уцякала і падарвалася на міне.

Бо што было, ўжо больш не будзе,

Ні марных сноў, ні бед ліхіх.

Галасок хлопчыка быў звонкі, чысты і хвалюючы.

«Што было, таго не будзе... І ты, мой хлопчык, ніколі не будзеш адчуваць сябе сіратой, як не адчувала гэтага я, Алеся, Пеця».

Яна саскочыла з печы, узяла том Горкага, які прывезла з сабой і чытала вечарамі, часам адна, а часам услых — дзяўчатам і леснічысе.

Раскрыла ў тым месцы, дзе было закладзена істужкай, прачытала:

«Всё в Человеке — всё для Человека». Задумалася. Потым, перагарнуўшы некалькі старонак назад, пачала чытаць горкаўскага «Чалавека» спачатку.

«Так шествует мятежный Человек — вперёд и — выше!» — скончыла і чамусьці адразу аглянулася на Валодзю. Ён злавіў яе позірк і спытаў:

— Цёця Маша, чаму вы шэпчаце, калі чытаеце? Напамяць вучыце?

За акном фыркнуў конь. У хату зайшоў Максім. Маша здзівілася, нават крыху ўстрывожылася: што яго прымусіла ў такі позні час прыехаць з вёскі?

— Ты адна?

— Не, удвух... Вось — з Валодзем, — яна палажыла далонь на галаву хлопчыка.

Максім зняў шапку, прысеў на ўслон каля акна.

— Чаму з дзяўчатамі не пайшла? — спытаў, і Маша зразумела, што прыехаў ён без усялякай прычыны і супакоілася; з прыемнасцю, нават з нейкай дзіўнай радасцю, пачала назіраць за яго разгубленасцю.

— Старая я за дзяўчатамі бегаць... Папрацавала — спіна баліць... Вось толькі з печы злезла...

Яна сказала гэта без усмешкі, але ён не мог не адчуць горкай іроніі яе слоў і, пачырванеўшы, грубавата адказаў:

— Ну-у... старая. Больш-бы такіх старых...

— Ды і не маладая...

Ён адчуваў сам, што бянтэжыцца ўсё больш, разумеў недарэчнасць свайго становішча і знайшоў выхад з яго ў тым, што раззлаваўся: усхапіўся, зрабіў крок да печы, крута павярнуўся.

— Што ты заладзіла — старая, старая... Смешна слухаць тваё бабскае ныццё. Сур'ёзна пагаварыць не можаш...

«З якога часу ты пачаў сур'ёзна гаварыць?» — Маша ўбачыла, што ў кухні насупраць прыадчыненых дзвярэй стаіць цётка Тацяна, абапёршыся на чапялу, і дакорліва ківае галавой, і ўсміхнулася. Гэтая ўсмешка яшчэ больш узлавала Максіма — ажно твар яго пакрыўся плямамі. Але ён стрымаў сябе: адсунуў шапку і асцярожна сеў бліжэй да стала. Застукаў пальцамі па кнізе.

— Ты чаму Дуню адпусціла?

— Ёй перадалі, што маці захварэла.

— Захварэла!.. Ведаю я гэтых хворых! Захацела на нядзелю дачку з лесу выцягнуць. Гультаі!..

Маша таксама павысіла голас.

— Дуня — комсамолка. Сама папрасілася ў лес. Не мерай усіх на адзін аршын, таварыш старшыня!

— «Таварыш старшыня»! Хутка, відаць, адзін «таварыш старшыня» застанецца ў лесе.

Маша ўздыхнула. Яна разумела, што ён прыехаў не за тым, каб даведацца, чаму паехала дамоў адна з калгасніц. Не ў Дуні справа. З іншым намерам ён ехаў сюды. Але з якім?.. Ёй захацелася спакойна і сур'ёзна растлумачыць яму, што калгас — не вайсковая часць і старшыня — не камандзір, каб кожны калгаснік асабіста дакладваў яму аб тым, куды адлучаецца. Гэта было-б занадта, Дуня спыталася ў яе, у брыгадзіра, у сакратара комсамольскай арганізацыі, — і гэтага дастаткова. Але яна не сказала, разумеючы, што тлумачэнне такое занадта закране яго самалюбства, і ён зноў узлуецца. Яна нахілілася на стол і ціха, амаль шэптам спытала:

— Ты толькі з-за гэтага і завітаў?

Ён не ведаў, як разумець яе нечаканае пытанне, і разгубіўся, адразу знік яго ваяўнічы, наступальны запал.

— Заўтра ідзіце ў пяцьдзесят трэці квартал, паваліце дубы, — сказаў спакойна, лагодна і, памаўчаўшы, дадаў:— Вам бліжэй адгэтуль...

У гэты момант у хату зайшоў Васіль, ён гучна прывітаўся з гаспадыняй, шумна паціраючы рукі:

— Эх, салонікі варацца. Вось дарэчы... А то я, цётка Тацяна, галодны, як воўк.

Маша падумала: «Ну вось... Зноў сарвалася... Так, відаць, нам ніколі і не ўдасца пагаварыць адзін-на-адзін». Яна ўзняла вочы і сустрэла позірк Максіма. Позірк быў злосны, асуджаючы. Тады яна зразумела, якая прычына яго прымусіла прыехаць. Ён ведаў, што Васіль паехаў у лясніцтва і што назад будзе вяртацца паўз хату лесніка. А таму, не ўбачыўшы яе сярод дзяўчат, ён і прыляцеў знянацку. Абраза зноў абпякла ёй сэрца... Дагэтуль ён так думае аб ёй? А яна хацела... Маша ўзлавалася і на яго і на сябе. На сябе за тое, што хвіліну назад пашкадавала, што Васіль перашкодзіў ім пагутарыць. Цяпер яна была рада яго прыезду.