Іван Шамякін - У добры час

Шаройка моўчкі сеў на ложку.

— Што вы акно заставілі? У вас-жа дыхаць нечым. Гаспадыня! Здыміце гэтую святломаскіроўку і адчыніце фортачку!

Ганна хутка сарвала з акна нейкую коўдру, і святло хлынула напорыстым патокам.

Шаройка знясілена паваліўся на падушку, утаропіўшы аслепленыя вочы ў столь і, пасля доўгай паузы, спытаў:

— Будзеце судзіць?

Ладынін падняўся з табурэта і адказаў сурова, холадна:

— Вы самі сябе асудзілі, Шаройка.

— Асудзіў, — прашаптаў ён і раптам, закрыўшы далоняй твар, заплакаў, сударгава задрыжэлі яго шырокія валасатыя грудзі.

Ладынін выгнаў.

На двары было ціха і цёпла. Не па-асенняму ярка свяціла сонца. У палісадніку ў Шаройкі цвілі буйныя астры, а пад страхой полымем гарэлі гронкі рабіны. У блакіце неба плыла белая павуціна «бабінага лета». Павуціна вісела на рабіне, на ліпах, усцілала стрэхі. Паветра было, як шкло, празрыстае і звонкае. Далёка за вёскай былі чуваць галасы дзяцей: вярталіся з Дабрадзееўкі са школы вучні.

Ладынін ажно на момант спыніўся, залюбаваўшыся навакольным хараством.

Максім і Маша чакалі яго на вуліцы, сядзелі каля канцылярыі, гутарылі. Сядзелі яны на краях лаўкі, воддаль адзін ад аднаго, і Ладынін, падышоўшы, сеў пасярод, дастаў з кішэні пачак папярос.

— Псіхічная траўма... Нервовае патрасенне... Адным словам, канец Шаройкі...

— Памёр? — спалохана спытала Маша.

— Не. З якой рады! Жывы будзе. Канец Шаройкі — уласніка. Законамерны канец уласніка ў наш час. Ты, Антонавіч, здзіўляўся гадзіну назад: як мог дайсці да гэтага лепшы гаспадар, бацька настаўніц і гэтак далей?.. А я табе скажу: законамерна! І, каб мы з табой былі большыя дыялектыкі, мы павінны былі-б прадбачыць такі канец. Безумоўна, лепшы гаспадар гэты ніколі не зрабіў-бы нічога падобнага ў дачыненні да прыватнай уласнасці свайго суседа, да тваёй і маёй уласнасці. Дапусцім, што гэтую гуску ён забіў выпадкова, як кажа яго жонка. Але каб гэтая гуска была асабіста твая... Нават не гуска, якое-небудзь куранё няшчаснае!.. Запэўняю вас, ён прынёс-бы яго да цябе, папрасіў прабачэння, заплаціўшы, слова не сказаўшы. Але гэта была гуска калгасная, грамадская... А на калгаснае Шаройка глядзеў, як на нічыё, як некалі на лес глядзелі: «Дровы ўкрасці не грэх, гэта — божае». Шаройка не лічыў за кражу, беручы гэтых гусей і парасят, калі быў за старшыню, беручы збожжа — усё, што жадаў. Шаройка не палічыў за кражу захоп поўгектара калгаснай зямлі. А гэта было большае яго злачынства!.. Самае непрыемнае, што, па-сутнасці, і мы не палічылі гэта за кражу. Шаройку прышыў канец, яго, як кажуць, прыбілі да ганебнага слупа, калі супраць яго чарговай кражы абурыліся ўсе калгаснікі, увесь калектыў...

Максім сядзеў нахіліўшыся і задумліва маляваў галінкай на пяску нейкія адмысловыя фігуры. Усё, што гаварыў Ладынін, было ў нейкай ступені папрокам яму, і ён разумеў гэта.

Ігнат Андрэевіч, нарэшце, прыкурыў папяроску, якую доўга камечыў у пальцах, забыўшыся на яе, смачна зацягнуўся.

Будаўніцтва гідрастанцыі ішло марудна. За лета была зроблена толькі палова таго, што планавалася зрабіць. Насыпалі частку земляной плаціны, пракапалі канал для адводу будаўнічых вод, поўнасцю нарыхтавалі лесаматэрыял; апошняе ўзяў на сябе Лазавенка і выканаў дакладна і ў тэрмін. Пачалі будаваць асноўную, драўляную, частку плаціны. Але гэта была самая цяжкая, самая неўладкаваная работа. Трэба было забіць сотні паляў, безліч шпунту, а тэхніка для гэтага была дзедаўская: ручная лябёдка і «баба». У дадатак для ўсяго адсутнічаў вопытны чалавек. Палі часта ламаліся, плюшчыліся, іх прыходзілася выцягваць назад. За дзень забівалі тры-чатыры палі: дзяўчаты (а іх прыходзіла большасць на будаўніцтва) не жадалі круціць лябёдку, людзі аднаго калгаса намагаліся хутчэй уступіць гэтую работу суседзям. На будаўніцтве не было ініцыятыўнай, ударнай групы. Лазавенка пасылаў туды лепшых людзей і лічыў, што яны павінны натхніць, пацягнуць за сабой усіх астатніх. Але ён памыляўся: калгаснікі «Волі» працавалі добрасумленна, нават старанна, як яны наогул прывыклі за два апошнія гады працаваць, але без аганьку, без парывання. Ладынін першы заўважыў гэта і сказаў Васілю:

— Слаба мы падрыхтавалі людзей маральна. Дабрадзееўцы, напрыклад, ведаеш, як разважаюць? У нас, моў, святло ёсць, цыркулярка працуе, ды і малатарню электрычнасцю цягнулі... Нам спяшацца няма куды. Няхай другія больш думаюць, ім больш патрэбна.

А другія думалі яшчэ менш. Флегматычны Раднік неяк сказаў: «Нічога, збудуем. Трывалей будзе стаяць, калі даўжэй будзе рабіцца».