Іван Шамякін - У добры час

Ён хацеў быць добрым для калгаснікаў, хацеў, каб менш людзей крыўдзілася на яго, — і таму не пажадаў перамяраць сядзібы, лічыў, што гэта дробязь, калі чалавек пасее нейкіх пяць сотак лішніх; людзі пасля вайны бедна жылі, працадзень у калгасе не вельмі важкі... А вышла наадварот: самі калгаснікі абурыліся супраць незаконных захопаў грамадскай зямлі.

«У справе кіраўніцтва няма дробязяў», — нехта сказаў сёння на паседжанні бюро. Ён намагаўся ўспомніць, хто гэта сказаў і ў якой сувязі. Але набягалі новыя думкі, новыя пытанні...

Маша...

Ён ажно на момант прыпыніўся і выцер далоняй пот з ілба. Няўжо і гэта ён лічыў дробяззю?

Не! Не! Ён кахаў яе ўвесь час. Аднак сапраўды атрымліваецца так, што ён лічыў дробяззю той разлад, які быў паміж імі. Яму здавалася, што, калі ён палічыць патрэбным, калі будзе для гэтага час (сапраўды, не мог-жа ён жаніцца тады, калі зрывалася лесавывазка ці веснавая сяўба!), ён прыдзе, скажа Машы пра свой намер, і яна пойдзе за ім хоць на край света... Не, ён не думаў так, проста так... Але часамі думаў пра іншых дзяўчат... Ліда Ладыніна... Афіцыянтка з раённай чайной... Ды і на Паліну Шаройка не раз пазіраў... Ён аглянуўся назад... Шаройка! А ці не яго гэта дыверсія? Успомніліся словы маці: «Ён цябе на дачцы сваёй жаніць хоча. Дык няхай не думае! На парог не пушчу!» Тады ён пасмяяўся. А цяпер... Сапраўды, уся гэтая Шаройкіна хэўра магла нямаведама чаго нагаварыць Машы аб яго наведваннях у дом Амелькі!

Не, глупства! Не ў Шаройку справа, хоць нагаварыць, безумоўна, маглі...

Лазавенка! Зноў Лазавенка!.. Зноў яго перамога. Ён кахаў Машу таксама. Не дарэмна маці яго сватала яе адразу-ж, як толькі сын вярнуўся з арміі. Ён, Максім, ведаў гэта і не звяртаў увагі, бо мераў усё па сабе... Ён не ведаў да сённешняга дня цаны і сілы сапраўднага пачуцця. Ён толькі цяпер зразумеў гэтую сілу. Лазавенка!.. У-у!..

Ён хацеў вылаяць Васіля самымі моцнымі словамі, разварушыць у сваім сэрцы гнеў і нянавісць да яго. Але здарылася дзіўнае. Ён раптам адчуў, што ні гневу, ні нянавісці няма, і лаянка атрымалася кволая, нязлосная, нават паважлівая.

Максім спыніўся і разгублена аглянуўся.

Нечакана сціхла ўся гэтая страшна бязладная і пакутлівая завіруха думак, якая выгнала яго з хаты, з вёскі, прымусіла забыцца на ўсю рэчаіснасць. Настала поўнае працверазейце. Не стукала балюча ў скроні кроў, не шумела ў галаве. Ён успомніў брата, яго прыгожую жонку, іх сына, і яму зрабілася сорамна за свае паводзіны, за лаянку. Аднак хацелася апраўдаць сябе:

«Сам вінаваты, чорт куцы! Адразу пачаў мараль чытаць, нібы без цябе няма каму зрабіць гэта. Калі ты такі свядомы, то павінен быў-бы зразумець, што ў чалавека на душы ў такую мінуту. Эх, Маша! — балюча сціснулася сэрца. — Відаць, не моцна ты кахала мяне... Але я дакажу, што не такі ўжо нікчэмны чалавек Максім Лескавец. Дакажу!».

Аглянуўшыся яшчэ раз, Максім убачыў, што стаіць каля саду «Волі». Трэба вяртацца дамоў. Але зноў успомнілася паседжанне бюро. Успомнілася, што Макушэнка многа гаварыў аб садзе, аб тым, што ў яго сад дрэнна дагледжаны, не вартуецца, што багаты ўраджай яблык, які мог-бы прынесці значны прыбытак, прападае без карысці. Параўнаў з садам «Волі». Максім ні разу не задумваўся і не прыглядаўся, у чым-жа розніца паміж садам у яго калгасе і тут, у «Волі».

Цяпер яму захацелася паглядзець на сад суседа. Ён ішоў, і яму ўспаміналіся другія выказванні на паседжанні бюро.

«Бунтар — адзіночка!» — жартаўліва кінуў з кутка суддзя Гарбуноў.

«... Самаўпэўнены чалавек, які жадае ўсё зрабіць сам, хоць для гэтага ў яго нехапае ні ведаў, ні вопыту, ні ўмення. Ні з кім не лічыцца, ні ў каго не пытае парады», — больш, чым хто-небудзь іншы, злосна і рэзка гаварыў загадчык зямельнага аддзела Шаўчук.

«... Уражанне такое, што таварыш Лескавец слаба разумее тыя вялікія задачы, якія ставіць партыя перад намі, сельскімі комуністамі, кіраўнікамі. А слаба разумее ён іх таму, што не знаходзіць часу для вучобы, не вучыцца. А таму не можа правільна зарыентавацца... Не заўсёды ўмее адрозніць тое новае, перадавое, што нараджаецца ў калгасе і што трэба ўсімі сіламі падтрымліваць, ад старога, гнілога, што маскіруецца пад новае і замінае нашаму развіццю. Не ўмее Лескавец прыслухоўвацца да голасу народа... Баіцца крытыкі... Адрываецца ад партыйнай арганізацыі... Разумее дапамогу яе, як жаданне «разнесці» яго, ці захапіць яго славу...»— такімі спакойнымі словамі заключаў абмеркаванне яго справаздачы Пракоп Пракопавіч Макушэнка.