Іван Шамякін - У добры час

— Васіль пазычыў, сам прывёз на машыне. А бярвенні забраў. Распілуе.

Максім не тое, каб узлаваўся, яму стала неяк няёмка. Раней маці нічога не рабіла, не параіўшыся з ім. І раптам... Ён зразумеў гэта, як своеасаблівы пратэст, бунт супраць яго. Стала крыўдна і балюча.

— Трэба гліны, Максімка, прывезці. Заўтра пячнік прыдзе, — ласкава сказала маці, з трывогай назіраючы, як бляднее яго твар. Але ніякая ласкавасць ужо не магла стрымаць яго.

— У мяне ўсе коні на сяўбе. І мне не да гліны!

Маці дакорліва паківала галавой і не пашкадавала яго, хоць ведала, што яму цяжка.

— Тады я Васіля папрашу. Няхай табе сорамна будзе, — яна павярнулася і пайшла ў зямлянку. — Думаеш табе аўтарытэту будзе больш, што ты гліны сабе не прывязеш і ў зямлянцы будзеш жыць?

Максім, нічога не адказаўшы, таксама павярнуўся і пайшоў назад, у поле. Усё пераблыталася ў яго галаве за гэтыя гарачыя дні, спляліся ў нейкі клубок усе пачуцці. З насцярожанасцю сустрэў ён прыезд у калгас Макушэнкі, думаў, што той прыехаў рэвізаваць яго работу, адшукваць яго памылкі. З абурэннем сустрэў ён дапамогу Лазавенкі, звязваючы яе з прыездам сакратара райкома. Але ішоў трэці дзень і ніякага «падкопу» не было і ні ў чым не мог ён яго ўгледзець. А ўсё, што рабілася, рабілася на карысць калгасу, а значыцца — у дапамогу яму, старшыні. Сакратар райкома нават не ўмешваўся ў яго штодзённыя абавязкі. Ён больш хадзіў адзін, знаёміўся з гаспадаркай, проста і шчыра гутарыў з людзьмі ў полі, на ферме, заходзіў да калгаснікаў у хаты, сядзеў на ўроках у школе. На трэці вечар зрабіў даклад аб міжнародным становішчы, скончыў яго спакойнай размовай аб справах у калгасе, заклікаў хутчэй будаваць гідрастанцыю і падумаць аб меліярацыі балота.

Даведаўшыся, што ў краме няма солі, і жанчыны мусяць бегаць у Дабрадзееўку, Макушэнка на досвітку выклікаў заспанага спалоханага Гольдзіна. Цераз дзве гадзіны ў краме ўсё з'явілася. Лазавенка паказаўся толькі адзін раз, — у першы дзень дапамогі. Быў ён прыветлівы, вясёлы, моцна, па-сяброўску, паціснуў руку на развітанне. Калгаснікі яго сеялі і апрацоўвалі глебу, як на сваім уласным полі — добрасумленна, старанна. Максім не мог не бачыць, што гэтая незвычайная дапамога, прыклад дабрадзееўцаў у працы, прабыванне сакратара райкома, яго гутаркі з калгаснікамі, спаборніцтва паміж брыгадамі стварылі такі працоўны ўздым, аб якім ён раней і не марыў. Здавалася, што працавалі не тыя людзі. Гэта нават Шаройка ўбачыў і растлумачыў па-свойму, па-шаройкаўску:

— Хітры наш народ, Максім Антонавіч. Хітры, брат, ой, хітры. Глядзі, як стараюцца пры сакратары. Працуюць, як чэрці. Пры такой рабоце брыгадзіру няма чаго рабіць, не трэба ў шыбы стукаць...

Максім нічога не адказаў.

Хутка набліжаўся канец сяўбы. Усё гэта і радавала яго і чамусьці трывожыла. У той дзень неспакой гэты быў крыху заглох, але нечаканыя цесляры, размова з маці зноў паднялі ў душы завіруху.

Як яму трэба ставіцца да ўсяго гэтага? Не звярнуць увагі на чуласць сакратара райкома, на шчодрасць Лазавенкі? Зрабіць выгляд, што гэта яго не датычыцца і мала цікавіць, што ўсё гэта зроблена імі для яго маці, жонкі партызанскага камандзіра Антона Лескаўца, які сваёй гераічнай смерцю заслужыў такія адносіны да сваёй сям'і, якая засталася?

Але Максім разумеў, што гэта было-б больш чым недарэчна, — аддзяліць сябе ад сям'і, у якой па-сутнасці застанецца тады адна маці, ад светлай памяці бацькі. Недарэчна і няшчыра. Няшчыра таму, што ў сэрцы яго, не гледзячы ні на што, цяплілася ўдзячнасць.

Яму даволі ўжо абрыдла жыццё ў зямлянцы. Ён нават пазбягаў туды заходзіць і зайздросціў, калі наведваўся ў добрыя ўтульныя хаты. Думкі аб сваёй няскончанай хаце часта не давалі яму заснуць да раніцы. І раптам усё вырашаецца так проста і хутка. Цераз некалькі дзён ён будзе ва ўласнай хаце, і ніхто не папракне яго, што ён збудаваў яе, выкарыстаўшы сваё становішча старшыні (ён вельмі баяўся такога папроку). Так, ён не можа не быць удзячны і Макушэнку і Васілю. Але выказаць гэтую ўдзячнасць словамі ён, безумоўна, не мог.

...Узяўшы з канюшні рыдлёўку, Максім непрыкметна прабраўся ў кар'ер, каля старога млына, дзе з даўніх часоў бралі гліну, залез там у глыбейшую яму і за якую гадзіну-дзве выкінуў на паверхню гліны не на адну, а на добрыя тры печы. Прывёз яе дахаты ўвечары, калі ўжо добра сцямнела.

Макушэнка і Ладынін вырашылі ў апошні дзень сяўбы правесці мітынг. Няхай людзі абодвух калгасаў скажуць на ім добрыя, цёплыя словы аб дружбе, аб узаемадапамозе, а яны, кіраўнікі, накіруюць іх увагу на вырашэнне новых задач і, у першую чаргу, на тое, каб поўным ходам разгарнуць будаўніцтва гідрастанцыі.