Іван Шамякін - У добры час

Сынклета Лукічна змоўкла, прыслухоўваючыся да шпаркага конскага тупату па грэблі і па мосце. Радасна заіржаў стаеннік. За рэчкай на яго іржанне адгукнуўся ўвесь табун.

— Максім прыехаў, — амаль шэптам, нібы сама сабе, прамовіла маці, але ў голасе ў яе была радасць. — «Арла» на пашу павёў.

Вёска ўжо даўно заснула. Здавалася, што ўсё жывое перамясцілася туды, на балота: там было шумна — крычалі дзеркачы, ржалі коні, і недзе далёка на ўзгорку, пад сасоннікам, гарэў вялікі агонь. У яго святле час-ад-часу з'яўляліся постаці.

Было ціха, не варушыўся ніводзін лісток на ігрушы, пад якой стаяў стол, але полымя свечкі, якую запаліла Сынклета Лукічна, трапяталася, нібы спалоханае, кідалася ва ўсе бакі.

Макушэнка моўчкі слухаў, зрэдку адкусваючы хлеб і кідаючы відэльцам у рот маленькія кавалачкі яешні.

— Дапамажыце вы яму, Пракоп Пракопавіч! — раптам, нахіліўшыся да яго, горача і хутка прашаптала Сынклета Лукічна, быццам спалохаўшыся, што нехта, перашкодзіць ёй выказаць тое самае галоўнае, дзеля чаго яна і пачала гэтую сардэчную размову.

Сакратар райкома ўспомніў сваю размову з Ладыніным. Усё тое, што яму сказала маці пра сына, гаварыў сакратар партарганізацыі.

Ладынін расказваў, што робіць партарганізацыя, каб кіпучую энергію гэтага маладога і няўрымслівага комуніста накіраваць па правільнаму шляху.

— Мы зрабілі нямала ўжо, — гаварыў Ігнат Андрэевіч. — Здаецца мне, што цяпер даволі нейкага аднаго нечаканага ўдару, аднаго выпадку, каб ён сам зразумеў адразу ўсе свае памылкі. А мы дапаможам яму.

Макушэнка цвёрда верыў у поспех работы старога большэвіка Ладыніна і таму ўпэўнена адказаў маці:

— Дапаможам, Сынклета Лукічна.

Яна не падзякавала, нічога не адказала на яго словы, а раптам пачала расказваць пра мужа, спакойна і проста.

— Антон мой. нябожчык, таксама ў моладасці гарачую галаву меў. Неспакойны чалавек быў!.. Як успомню, дык ажно не верыцца. Кіпела ў яго ў душы, сіла лішняя была, а прылажыць яе не было куды. Дык ён і бунтаваў. Што ён толькі не вырабляў! Першы забіяка быў на ўсё наваколле. Першы завадатар усіх боек быў. У царскія часы ў нас тут па святах вёска на вёску сцяной ішла, на кулачны бой. Дабрадзееўка на Лядцы, а часцей за ўсё разам нашы і іх ішлі «хахлоў» біць — на кісялёўцаў ці гайнаўцаў. Божачка мой, што тварылася! — Сынклета Лукічна, уявіўшы, што тады рабілася, ажно пляснула далонямі. — А Антон мой заўсёды першы ішоў... Хлопцам ён тады быў яшчэ... Аднойчы яго ледзь жывога вынеслі, жывога месца на целе не было. Не стрымалася я тады, кінулася да яго, пачала да сінякоў снег ды лёд прыкладваць. А ён апрытомнеў, смяецца... З таго часу ў нас і пачалося... Цераз год ён сватоў прыслаў. Зімой жаніўся, а вясной на заробкі паехаў, у каменшчыкі. Вярнуўся адтуль — не тым чалавекам стаў... Кніжкі пачаў чытаць...

Макушэнка разумеў яе. Маці вельмі хацелася апраўдаць характар сына, даказаць, што і ён можа быць такім-жа добрым і разумным, якім быў яго бацька.

А сын у гэты час быў недалёка. Прышоўшы дахаты, ён убачыў у садзе пад грушай агеньчык, пачуў голас маці і Макушэнкі і не захацеў ці не адважыўся (ён і сам не разумеў) падыйсці. Цішком залез на вышкі сваёй новай недабудаванай хаты, дзе начаваў, як толькі стала цёпла, і ляжаў там, утаропіўшы позірк у шчыліну для коміна, праз якую на яго глядзелі тры далёкія зоркі.

Цесляры з'явіліся нечакана і дружна ўзяліся за працу. Максім нічога не ведаў аб іх прыходзе, і покуль вярнуўся з поля, зруб набыў усе рысы дома, нехапала хіба аднаго коміна. Цесляры нібы знарок у першую чаргу падагналі падаконнікі, вушакі, уставілі новенькія рамы, навесілі дзверы. Здалёк нялёгка было заўважыць адсутнасць шыбаў, а на комін мала хто звяртаў увагі, — і дом выглядаў зусім скончаным.

Максім, убачыўшы гэта, так здзівіўся, што, наблізіўшыся да зямлянкі, не адважыўся зайсці ў дом, две гаманілі людзі, стукалі сякеры, свісталі фуганкі. З коміна зямлянкі цягнуўся ў неба празрысты бялёсы дымок. Маці расчырванелая, у новай хустцы, сустрэла яго на парозе.

— Што гэта такое, мама? — спытаў ён.

— Пракоп Пракопавіч выклікаў брыгаду, што райком будавала.

«Выпрасіла», — хацеў было дакарыць ён яе, але стрымаўся, убачыўшы на яе твары задавальненне, і пабаяўся пакрыўдзіць старую.

— А дошкі? — кіўнуў ён галавой на дошкі, што ляжалі каля дзвярэй.

У яго нехапала матэрыялу на падлогу і ён, не жадаючы звяртацца да Лазавенкі, не раз думаў, дзе, акрамя «Волі», можна распілаваць бярвенні.