Іван Шамякін - Ахвяры

Ленін. Як я рады, Надзя, што ты прыехала. Як я рады! Даехала без прыгод, калі нё лічыць падпаленага пісьма?

Крупская. Без прыгод. Але...

Ленін (устрывожана). Што але?

Крупская. Быў момант, калі я спалохалася. Не, не за сябе. За цябе.

Ленін. Чаму раптам за мяне?

Крупская. Ехаў у вагоне нейкі буржуй. Прачытаў у газеце, што цябе арыштавалі...

Ленін. І ты паверыла?

Крупская. Не. Глупства гэтае я чытала яшчэ ў Петраградзе. Спалохала іншае. Тып гэты пачаў разглагольстваваць, што ён зрабіў бы з табой, каб яго воля была. Вымазаў бы дзёгцем, выкачаў бы ў пер'і і правёў бы па Піцеры, каб кожны прыстойны чалавек плюнуў у твар. А пасля, жывога, залажыў бы ў берагавую пушку і выстраліў на мора. Каб і праху на зямлі не засталося. Якая жывёльная нянавісць, Валодзя! Хіба не страшна?

Ленін. А ты чаго хацела ад буржуа? Каб яны перамаглі, то распялі б нас на крыжах. Ад Піцера да Камчаткі. Утварылі б гіганцкую Апіеву дарогу.

Крупская. Але потым я парадавалася. У купэ ехалі матросы. Выслухалі пана моўчкі. А пасля адзін кажа... ведаеш, спакойна гэтак і сур'ёзна: «Братва, а ці не выкінуць нам гэтага тыпа з вагона?» І пачаў адчыняць акно. Ох, пабачыў бы ты, як ён спалохаўся. Пабялеў. Закалаціўся. «Матросікі, браточкі, я ж пажартаваў. Хіба на мне крыжа няма, каб такое падумаць».

Ленін (весела смяецца). Тыповы буржуа. Газеты прывезла?

Крупская. Толькі «Новую жизнь», «Живое слово» і «Новое время».

Ленін. Правільна! Перш-наперш трэба ведаць, што думаюць ворагі і нейтралы. Што ў Піцеры?

Крупская. О, пабачыў бы ты, як узняліся рабочыя на бой з Карнілавым. Атрады ішлі на пазіцыі дзень і ноч. А ў апошнія дні з усёй Расіі паступае паток рэзалюцый з патрабаваннем спынення ганенняў на пралетарскіх рэвалюцыянераў, каб даць магчымасць Леніну легальна кіраваць барацьбой рабочага класа. Маняша прысутнічала на мітынгу рабочых металічнага завода. Вярнулася ўсхваляваная. Восем тысяч чалавек аднадушна патрабавалі вызвалення рэвалюцыянераў, спынення паклёпаў на Леніна. Гэтага ж патрабавалі трыццаць сем часцей Петраградскага гарнізона. Патрабуюць перадачы ўлады Саветам. А ЦВК Савета сялянскіх дэпутатаў выражае давер Керанскаму. Якія згоднікі!

Ленін (у задуме). Ці не спазняецца мая прапанова з кампрамісам?

Крупская (разбірае вузел). Што? Я прывезла табе новую бялізну. У Піцеры нялёгка яе купіць. Саша Калантай дастала. Саша ўсё умее. Зноў паехала ў Швецыю.

Ленін. Гэта архіважна, што там будзе Калантай. Саша ўсё ўмее. Саша талент. Ідзі ўмывайся. Хутка Эмілія пакліча нас вячэраць.

Крупская выходзіць. Ленін садзіцца за стол, разгортвае адну газету, другую... Прабягае вачамі. Нейкі артыкул чытае ўважліва. Хмыкае. Падкрэслівае алоўкам. Вяртаецца Надзежда Канстанцінаўна.

Крупская. Гаспадыня ўзрадавалася, што я ведаю колькі шведскіх слоў.

Ленін (ляпае далонню па газеце). Не, дарога мірнага развіцця мінула! Кампрамісы немагчымыя. Бальшавікі павінны ўзяць дзяржаўную ўладу.

Крупская (ласкава). Валодзя! Ты можаш хоць мінуту без палітыкі?

Ленін. Не, Надзя, гэта не проста палітыка! Гэта — стратэгія партыі на бліжэйшы час!

Гісторык. Ленін і ўдалечыні, у падполлі, у Гельсінгфорсе адчувае лепш, чым некаторыя ў Петраградзе, нарастанне рэвалюцыйнага ўздыму рабочых, сялян. Ленін рыхтуе ўзброенае паўстанне. Але паколькі адкрыта пра яго яшчэ нельга сказаць, піша працы, якія нібыта носяць тэарэтычны характар, але ў сапраўднасці ставяць сур'ёзныя практычныя мэты і вучаць высокай алгебры рэвалюцыі. Сярод гэтых прац асаблівае месца займае «Пагражаючая катастрофа і як з ёй змагацца».

Ленін пісаў: «Расіі пагражае немінучая катастрофа... А між тым дастаткова самай невялікай увагі і размышлення, каб пераканацца ў тым, што спробы барацьбы з катастрофай і голадам ёсць, што меры барацьбы зусім ясныя, простыя, у поўнай меры ажыццявімыя, поўнасцю даступныя народным сілам і што меры гэтыя не прымаюцца толькі таму, выключна таму, што ажыццяўленне іх закранае нечуваныя прыбыткі жменькі памешчыкаў і капіталістаў».

«Вось гэтыя галоўнейшыя меры:

1. Аб'яднанне ўсіх банкаў у адзін і дзяржаўны кантроль над яго аперацыямі або нацыяналізацыя банкаў.

2. Нацыяналізацыя сіндыкатаў, г. зн. буйнейшых, манапалістычных саюзаў капіталістаў (сіндыкаты цукровы, нафтавы, вугальны, металургічны і г. д.).

3. Адмена камерцыйнай тайны.

4. Прымусовае сіндыкаванне (г. зн. прымусовае аб'яднанне ў саюзы) прамыслоўцаў, гандляроў і гаспадароў наогул.