Іван Шамякін - Ахвяры

Лююлі выходзіць

Ну што ж, таварыш Латука, хадземце вып'ем чай. (Здымае фуражку. Адразу робіцца падобным на Леніна. Зашпільвае пінжак — рыхтуецца да чаю. Але, праходзячы каля стала, бярэ «Рабочий путь». Праглядае. Хмыкае. То незадаволена, то памяркоўна.) Нават маю крытыку Каменева знялі. За яго недарэчную пастаноўку смешнага пытання аб давер'і ці недавер'і ўрада. Яўна — карандаш самога Каменева. Абуральна! Добра, што хоць такое пакінулі. «Дзесяць перакананых салдат ці рабочых з адсталай фабрыкі варты ў тысячу разоў больш, чым сотня падтасаваных Ліберданамі дэлегатаў ад розных дэлегацый». Але без крытыкі памылак бальшавікоў павісае вельмі важнае ў даны момант тактычнае палажэнне: ісці ў масы, на заводы, у вайсковыя часці, а не займацца гаварыльняй. Сто трыццаць шэсць адукаваных бальшавікоў два тыдні сядзелі на нарадзе. А там хапіла б двух для сувязі (Зноў незадаволена хмыкае. Абураецца.) Якое нізкае ўгодніцтва! Знялі нават маё сатырычнае меркаванне, што мог бы запісаць у сваю кніжку Цэрэтэлі аб Зарудным. А ён, напэўна, запісаў бы: «Гэткі ёлуп, Зарудны! Такому дурню гной бы вазіць, а не міністрам быць. Абаронца кааліцыі, а рэжа яе горш сотні бальшавікоў. А гэта так! Члены Часовага ўрада не ўпершыню выдаюць свой крэцінізм.

Латука. Стыне чай, Канстанцін Пятровіч.

Ленін. Так, чай. З бруснічнікам. (Весела.) Хільдур мне сказала, што вы, Юхані, пішаце вершы.

Латука (збянтэжана). Яна нагаворыць...

Ленін (сур'ёзна). Напішыце оду бруснічніку. Аднак Лююлі чакае нас. Ах, які гэта цуд — чай з бруснічнікам!

Імкліва выходзіць. Латука акуратна складвае кінутую Леніным газету на стол. Пачціва, як каштоўнасць, бярэ з крэсла фуражку, вешае на ласіныя рогі. Ідзе следам.

Ленін працуе. Голас Леніна — яго думка з важнейшай тэарэтычнай працы «Ці ўтрымаюць бальшавікі дзяржаўную ўладу?». «У чым згодны ўсе накірункі, ад «Речи» да «Новой жизни» уключна, ад кадэтаў-карнілаўцаў да паўбальшавікоў, усе, за выключэннем бальшавікоў. У тым, што бальшавікі адны або ніколі не адважацца ўзяць усю дзяржаўную ўладу ў свае рукі, або, калі адважацца і возьмуць, не здолеюць утрымаць яе нават на працягу самага кароткага часу!» «Я працягваю стаяць на тым пункце гледжання, што палітычная партыя ўвогуле — а партыя перадавога класа ў асаблівасці — не мела б права на існаванне, была б недастойна лічыцца партыяй, была б вартым жалю нулём ва ўсіх сэнсах, каб яна адмовілася ад улады, калі маецца магчымасць атрымаць уладу».

Ленін (паднімаецца з крэсла, размінае ногі). Тут дамо вытрымку з кадэцкай «Речи». Дзе яна? (Хутка знаходзіць газету ў невялікім стосе падрыхтаваных для працы газет.) Вось яна! Рэдакцыйная перадоўка. (Чытае.) «Рознагалосіца і разбор панавалі ў зале Александрыйскага тэатра, і сацыялістычная прэса адлюстроўвае тую ж карціну. Пэўнасцю і прамалінейнасцю вызначаецца толькі погляд бальшавікоў. У Нарадзе гэта погляд меншасці. У Саветах — гэта плынь, якая ўсё ўзмацняецца». Шчыра пішуць панове кадэты! Карысна чытаць буржуазную прэсу. Але ж у іх хапае назіральнасці і ні на грам няма палітычнай дальназоркасці. Не, і тут яны маюць рацыю, калі слухаюць Каменева. «Але, нягледзячы на ўвесь слоўны запас, на выхавальныя фразы, на дэманстрацыю самаўпэўненасці, бальшавікі, за выключэннем нямногіх фанатыкаў, храбрыя толькі на словах». Не, панове, такіх «фанатыкаў» вельмі многа — дзвесце сорак тысяч. І за імі масы! «Лепшым спосабам на доўгія гады вызваліцца ад бальшавізму, выкінуць яго, было б уручэнне яго правадырам лёсу краіны». (Смяецца.) Паспрабуйце, панове. Мы бяром адказнасць за лёс краіны. І вам пасля ніколі нас не звергнуць. Варта пазнаёміць чытачоў і з вывадамі «мілых сяброў» нашых — эсэраў. (Бярэ другую газету.) І яны нас палохаюць. Але іх ацэнка пазіцыі паўбальшавікоў вычарпальная. Вось. «І няхай яны не робяць бескарысных намаганняў схавацца за тэорыі, што хутка ствараюцца, аб немагчымасці ім узяць уладу». Гэта вам, Каменеў! Не ў брыво — у вока. Але яшчэ больш выразныя тыя, што сядзяць паміж двух крэслаў,— новажызненскія чвэрцьбальшавікі. Тут ужо сапраўды не палавінны набытак, а чацвяр- цінкавы. (Чытае з «Новой жизни».) «Аднак не лепшым, а яшчэ горшым выхадам са становішча, уласна не выхадам, а проста правалам,— было б утварэнне другога тыпу аднароднага кабінета, урада «пралетарыяту і бяднейшага сялянства». Такі лозунг, праўда, нікім і не выстаўляецца, акрамя як у выпадковых, нясмелых заўвагах «Рабочего пути», якія сістэматычна пасля тлумачацца». Хлусня! І гэта пішуць сур'ёзныя публіцысты! Але і да іх трэба прыслухоўвацца і рабіць вывады. «Рабочий путь», які выразае з майго артыкула крытыку бальшавікоў, якія лезуць у прылазнік, не баявы орган рэвалюцыйнай партыі. Трэба дамагчыся, каб газета ўмела, вельмі ўмела, не выдаючы ворагу галоўнага, агітавала за паўстанне. Менш тэарэтычнага барматання!