Іван Шамякін - Ахвяры

«Прамаруджванне смерці падобна». Члены Цэнтральнага Камітэта, частка з якіх праяўляла раўнадушнасць да паўстання, перакананыя логікай доказаў Стратэга Рэвалюцыі, прынялі Ленінскую Рэзалюцыю, якая заканчвалася словамі:

«Прызнаючы такім чынам, што ўзброенае паўстанне непазбежна і зусім наспела, ЦК прапануе ўсім арганізацыям партыі кіравацца гэтым і з гэтага пункту гледжання абмяркоўваць і вырашаць усе практычныя пытанні (з'езда Саветаў Паўночнай вобласці, вываду войск з Піцера, выступлення масквічоў і мінчан і г. д.)».

Супраць рэзалюцыі галасавала двое.

Падпольная кватэра Зіноўева на станцыі Удзельная, дзе яго са жніўня, з прыезду з Разліва, не маглі «адшукаць» агенты Керанскага. Зіноўеў і Каменеў. Гаспадар мерзне — ходзіць па пакоі ў накінутым кажушку. Каменеў апрануты па-летняму — у добрым касцюме і выглядае элегантным інтэлігентам. Зіноўеў спыняецца каля стала, заглядвае ў паперы, пацірае рукі — ад задавальнення ці холаду.

Зіноўеў. Не, Лёва, гэтым пісьмом я задаволены. Шкадую, што такой аргументацыі нам не хапіла на пасяджэнні ЦК. Няхай ЁН паспрабуе аспрэчыць.

Каменеў. Ён можа ўсё аспрэчыць. У яго віртуозная логіка. Часам, здаецца мне, парадаксальная.

Зіноўеў. О, не! У пытанні паўстання ў яго жалезная логіка. Што датычыць тэорыі. Але, седзячы тры месяцы ў Фінляндыі, ён адарваўся ад жыцця, не ўяўляе расстаноўку сіл на даным этапе рэвалюцыі. Ён што азартны ігрок — не можа спыніцца. Не можа ўзважыць сілы і магчымасці праціўнікаў.

Каменеў. Аднак пераканаць большасць ён умее. Растлумачце гэтую унікальную здольнасць яго. Сядзець недзе ў Фінляндыі і... сагітаваць сто трыццаць бальшавікоў пакінуць Прадпарламент. Але (з гонарам) не лічу сваім паражэннем, што я застаўся там адзін. Гісторыя ацэніць гэта.

Зіноўеў. Мы не выступаем перад гісторыяй, як нявесты на кірмашы. Але на свае месцы яна паставіць кожнага.

Каменеў. У вас пасіўная пазіцыя, Яўсей Аронавіч. Не яна паставіць.. Мы яе створым і зоймем месцы, якія нам належаць.

Зіноўеў. На жаль, так не заўсёды бывае. Гэтая цётка бывае і капрызнай і няўдзячнай.

Каменеў. Вы робіцеся песімістам.

Зіноўеў. Мяне страшыць безвыніковасць дыскусіі, якую мы пачалі. Леніна пераканаць немагчыма. (Нервова ходзіць па пакоі.) І астатнія... Жаданне схапіцца з ворагам — сляпое жаданне. Наркотык, які туманіць розум. Толькі мы з табой разумеем, што гэта палітычная авантура. Ленін тэарэтычна супраць бланкізму. А сённяшняя практыка яго — чысцейшы бланкізм.

Каменеў (ён, у супрацьлегласць песімістычнаму тону хаўрусніка, гаворыць весела, гулліва, як бы несур'ёзна, пра самыя сур'ёзныя рэчы). Усе яго памылкі — ад яго ідэі... як можна прыйсці да такой ідэі?.. Што пралетарская рэвалюцыя можа перамагчы ў адной краіне... У Расіі! Ха! Мяне гэта заўсёды забаўляе! Калі я гляджу на пралетарыяў, што ўмеюць лічыць да дзесяці... Калі ўяўляю, як у сацыялізм паедзе барадаты мужык на худой клячы, на возе з драўлянымі восямі і коламі, змазанымі бярозавым дзёгцем. У гэтай краіне ўсё бярозавае. Дубцы, якімі ўчора яшчэ секлі сённяшні перадавы клас...

Зіноўеў. І шыбеніцы, на якіх новы Карнілаў павесіць нас... калі падавяць паўстанне.

Каменеў. У вас сапраўды такі цяжкі настрой, Яўсей Аронавіч. Не паддавайцеся. Гэта ў вас ад доўгага сядзення ў падполлі. Выходзьце.

Зіноўеў. Каб сесці ў турму?..

Каменеў. Мы ж з Троцкім... два Львы (смяецца) пасядзелі па месяцу — і гэтым толькі узнялі сваю папулярнасць. Колькі гарачых прамоў сказалі ў Саветах і на заводах у нашу абарону! Керанскі мусіў даць задні ход. У Расіі сёння дэмакратыя вышэй французскай.

Зіноўеў. А Ленін імкнецца да ўлады адной партыі. Гэта ж — грамадзянская вайна. Патокі крыві. Ты ў сваёй кіпучай дзейнасці не задумваешся, што гэта такое. (Тэатральна хапаецца за галаву.) Жах! Узнімуцца ўсе цёмныя сілы. Пагромшчыкі. Дзікія дывізіі...

Каменеў. Я ваш аднадумец цалкам. Але не будзем палохаць сябе. Нешта доўга Троцкага няма.

Зіноўеў. Лёва не ўпершыню прымушае чакаць сябе.

Каменеў. Падпіша?

Зіноўеў (упэўнена). Падпіша.

Як кажуць, лёгкі на ўспамін, уваходзіць Троцкі, рухавы, вясёлы, распранае паліто, фуражку, характэрна кудлачыць бародку, здымае і працірае пенснэ. Пацірае рукі.

Троцкі. Цёпла ў вас. А на дварэ дождж. Піцерская восень. Доўгая і змрочная, як гісторыя Расіі. Калі ўзыдзе сонца сацыялізму? (Іранізуе.) Адзін Ленін ведае.

Каменеў. Доўга вы дабіраліся, Леў Давыдавіч.

Троцкі. Мне здалося, што я цягну «хвост», таму прыйшлося добра памясіць гразь.