Іван Шамякін - Петраград — Брэст

А тут яшчэ такія інцыдэнты, як гэты, з румынамі. Не ўсе, выходзіць, разумеюць і ўхваляюць тыя рашучыя меры, якія трэба было прыняць і якія ўчора зроблены. Нават намесніку наркома замежных спраў Залкінду прыйшлося доўга і цярпліва даводзіць, што іншага рашэння быць не магло і не можа. Няхай ведаюць румыны, французы, кітайцы — урады ўсіх краін, куды вайна занесла рускіх салдат, што Савецкі ўрад нікому не дазволіць беспакарана чыніць гвалт над гэтымі людзьмі.

Ленін узрадаваўся прыезду ўкраінцаў і адразу іх прыняў. Па розных каналах — праз бальшавікоў, якія ехалі ў Харкаў, праз Антонава і Арджанікідзе — Ленін настойліва рэкамендаваў украінскім таварышам хутчэй накіраваць дэлегацыю ў Брэст-Літоўск на перагаворы аб міры. Леніну падабалася, што дэлегацыя ехала сур'ёзная, прадстаўнічая: старшыня ЦВК Украіны Мядзведзеў, народны сакратар па ваенных справах Шахрай, народны сакратар асветы Затонскі.

Украінцам таксама перадаўся ленінскі настрой — энергічнасць, шчырасць, брацкая сардэчнасць, цікавасць да ўсяго, што рабілася на Украіне. Самой формай размовы Уладзімір Ільіч выказваў сваю радасць з прычыны іх прыезду.

Першае яго пытанне было:

— Як украінскія рабочыя, сяляне, салдаты адносяцца да заключэння міру?

— Цяжка ўявіць рабочага, тым больш селяніна, які быў бы супраць міру,— адказаў Шахрай.

Ленін ускінуў угору палец.

— Выдатна! Рабочы і селянін — за мір! Толькі інтэлігенты, тыпу Бухарына і Радэка, могуць насіцца з ідэяй «рэвалюцыйнай вайны». А народам Савецкай Расіі і Савецкай Украіны трэба мір! І мы яго падпішам! Таму вельмі прашу: не зацягвайце свой ад'езд у Брэст-Літоўск. Ваша прысутнасць вельмі важная. Саўнарком праз сваю дэлегацыю дамогся, каб нямецкія, аўстрыйскія драпежнікі выслухалі дэлегацыю Саветаў, якія ажыццяўляюць кантроль над большасцю Украіны. Мела значэнне пазіцыя Турцыі і Балгарыі, якія не могуць не лічыцца, што Чарнаморскі флот у Саветаў. Гэта вам сур'ёзны козыр. І вы ім біце. Чацвярны саюз трашчыць. Для Балгарыі і Турцыі заключэнне міру з Расіяй і Украінай — поўны выхад з вайны. Ім хочацца вырвацца з ільвіных абдымкаў Германіі, і мы павінны выкарыстаць супярэчнасці ў самой кааліцыі. Але самы важны ваш і наш козыр — крах рады. Калі ўкраінскім савецкім войскам удасца ў бліжэйшы час, да падпісання міру, узяць Кіеў, улада контррэвалюцыйнай рады стане фікцыяй. Немцы вымушаны будуць падпісаць мір з Савецкай Расіяй, з Савецкай Украінай. Магчыма, з Савецкай Эстоніяй. Учора ў Рэвелі сабраліся члены Эстляндскага камітэта партыі бальшавікоў. Я параіў таварышам падумаць над тым, каб абвясціць Эстонію незалежнай Савецкай рэспублікай. Гэта вельмі важна, каб паставіць кайзераўцаў перад фактам і сарваць іх намер анексіраваць прыбалтыйскія землі. Магчыма, да вас далучыцца дэлегацыя Эстоніі. Шкадую, што беларускія таварышы пакуль што не абвясцілі Беларускай Савецкай рэспублікі. На шляху нямецкай экспансіі стане саюз савецкіх рэспублік, саюз вызваленых ад эксплуатацыі народаў. У Брэст-Літоўску ваша найбліжэйшая практычная задача — паставіць пад сумненне паўнамоцтвы дэлегацыі рады, якая ў змове з Каледзіным, з Клемансо, з Румыніяй. Пазіцыя рады дала румынам смеласць пайсці на нахабную правакацыю супраць нашых часцей. У выпадку, калі Кіеў не будзе ўзяты і сітуацыя складзецца не ў нашу карысць, не даць змовіцца з немцамі за спіной у савецкіх дэлегацый. Архіцяжкая памылка Троцкага, што ён прызнаў паўнамоцтвы дэлегацыі рады.

Ленін называў факт прызнання мякка — памылкай, хоць, ведаючы пазіцыю Троцкага, усведамляў, што гэта не памылка, але суадносіны сіл у ЦК, дзе будзе рашацца лёс міру, не давалі магчымасці назваць некаторыя дзеянні сваіх калег па ўраду так, як называў выступленні некаторых з іх у эміграцыі. Там была тэорыя, тут практыка ў вельмі складаных умовах, у заблытаным клубку сацыяльных сіл у партыі, у краіне, у свеце. Аднак Ленін усё ж выказаў свае адносіны да «памылкі» Троцкага:

— Баюся, што нам дорага будзе каштаваць гэтая памылка,— памаўчаў, як бы задумаўся на міг, заключыў высновай: — Ад памылак ніхто не застрахаваны. Але ёсць памылкі і памылкі. Работнікі Харкаўскага Савета, безумоўна, памыляліся ў канфлікце рабочых з капіталістамі. Таварыш Антонаў вельмі правільна паправіў іх.

— ЦВК Саветаў Украіны падтрымаў Антонава.

— ЦВК паступіў па-бальшавіцку. А то левыя эсэры ўчора зрабілі забастоўку ў Саўнаркоме,— засмяяўся Ленін. Убачыў, што таварышы не ўсё зразумелі, растлумачыў: — Ім здалося, што сваёй тэлеграмай я ўмяшаўся ў суверэнныя правы Украіны.