Іван Шамякін - Петраград — Брэст

— Газеты нашы вы чытаеце не вельмі акуратна. Тыдзень назад у адным артыкуле я цытаваў вельмі вядомага сацыяліста. Пляханаў для вас аўтарытэт?

— О, безумоўна'

— Дык вось што гаварыў Пляханаў яшчэ ў тысяча дзевяцьсот трэцім годзе. Паслухайце, калі ласка. Вось тут. Дакладныя словы Пляханава: «Калі б у парыве рэвалюцыйнага энтузіязму народ выбраў вельмі добры парламент — свайго роду interuvable (бяспрыкладная палата), то нам варта было б старацца зрабіць яго доўгім парламентам; а калі б выбары былі няўдалымі, то нам трэба было б,— Ленін інтанацыяй падкрэсліў гэтыя і наступныя словы,—-старацца разагнаць яго не праз два гады, а калі можна, то праз два тыдні».

— Вы можаце разагнаць Устаноўчы сход? — амаль жахнуўся Садуль.

— Гэта будзе залежаць ад Устаноўчага сходу.

— Але ж гэта тэрор!

— Шкада, грамадзянін сацыяліст, што вы паўтараеце нашых меншавікоў і эсэраў. Некалі яны былі згодны з Пляханавым, а цяпер крычаць пра «бальшавіцкі тэрор». А які тэрор чынілі яны самі пры Керанскім! У адну толькі мінскую турму Керанскі і Аўксенцьеў засадзілі тры тысячы салдат за «шкодную агітацыю». Гэта не тэрор? А расстрэл рукамі Карнілава цэлых палкоў за недастатковае натхненне ў вайне. Гэта што? Розніца толькі ў тым, што керанскія і ліберданы ў абдымку з Карнілавым рабілі тэрор супраць рабочых, салдат, сялян, а Савецкая ўлада прымае рашучыя меры супраць буржуазіі, памешчыкаў і іх прыслужнікаў. Я вам раю прыгледзецца да расійскай рэвалюцыі больш уважліва. Вы, мне здаецца, маглі б зразумець, што яна даўно пакончыла з парламентарызмам, які яшчэ нідзе не распальваў агонь рэвалюцыі, а заўсёды быў сродкам падману працоўных класаў. Расійская рэвалюцыя ў самым пачатку сваім, яшчэ ў пятым годзе, стварыла небывалыя яшчэ ў гісторыі развіцця сусветнай рэвалюцыі народныя арганізацыі. Гэта — Саветы. Яны — органы ўлады рабочых, салдат, сялян. Яны пакрылі густой сеткай усю краіну. Недарэмна буржуазія, памешчыкі вядуць смяртэльную барацьбу супраць Саветаў. Так, мы былі за Устаноўчы сход. Да Кастрычніцкай рэвалюцыі. Тады Устаноўчы сход быў лепш за любыя органы ўлады Керанскага. Але цяпер Саветы, як усенародныя рэвалюцыйныя арганізацыі, сталі на тысячу галоў вышэй за любыя парламенты ўсяго свету. Што ж вы хочаце? Каб мы вярнуліся ад Саветаў да згодніцкага парламента?! Уся ўлада Саветам! — сказалі мы і змагаліся за гэта. А цяпер мы выконваем волю народа, які паўсюдна гаворыць: уся ўлада Саветам! Любое адступленне назад — здрада рэвалюцыі.

Садуль ні на адной сустрэчы нічога не занатоўваў, лічыў непрыстойным рэпарцёрства пры сустрэчы на такім узроўні, хоць да вайны быў журналістам. А тут запісаў нешта, папрасіўшы прабачэння. Пасля сказаў:

— Вы непахісны чалавек, грамадзянін Ленін. Мяне захапляе ваша пераконанасць. Пасля сустрэчы з вамі я адчуваю сябе бальшавіком.

— Французскія сацыялісты не заявяць мне пратэсту, калі я далучу вас да бальшавізму?

Садуль засмяяўся.

На развітанне Уладзімір Ільіч спытаў:

— Вы будзеце інфармаваць аб нашай гутарцы пасла?

Капітан сумеўся. Па сваім становішчы ён абавязаны гэта зрабіць. Але ён думаў яшчэ ў часе размовы, што многае з таго, што гаварыў Ленін, перадаць Нулансу немагчыма: не зразумее пасол, вытлумачыць дрэнна яго. Садуля, місію, ды і ўсё роўна не перадасць нічога ўраду. Было ўжо, што Нуланс сказаў: «Мае дэпешы павінны прыносіць задавальненне Клемансо». Такі стыль саюзных дыпламатаў — маніць, скажаць факты, каб дагадзіць антыбальшавіцкім настроям сваіх кіраўнікоў. Лягчэй, прасцей і выгадней ліслівіць вялікім, чым прасвячаць іх, Дэпешы пасла неаднойчы ўжо раздражнялі Садуля. Не, не будзе ён перадаваць Нулансу змест усяе размовы. Навошта? Ды, відаць, і Ленін не хоча гэтага.

— Мой візіт носіць прыватны характар. Я не меў намеру інфармаваць свой урад.

— Прашу вас перадаць у любой форме... Мы не просім буржуазныя ўрады прызнаваць нас. Прыйдзе час — нас прызнаюць. Але не адказваць два месяцы на мірныя прапановы Савецкага ўрада, зробленыя ад імя вялікага народа, які праліў мора крыві у вайне, выконваючы саюзніцкі абавязак,— значыцца зневажаць гэты народ, у любові да каторага фарысейскі кляліся панове Лойд Джордж і Клемансо. Можаце не перадаваць гэта ўраду. Перадайце французскаму народу. І нашы мірныя прапановы. Наш зварот да ўрадаў і народаў. Мы былі супраць сепаратнага міру. Нас вымушаюць пайсці на такі мір. Перадаўшы гэта народу Францыі, вы зробіце карысную паслугу расійскай і сусветнай рэвалюцыі.