Іван Шамякін - Петраград — Брэст

— Вы не верыце ў рэвалюцыю ка Захадзе?

Ленін падняўся з крэсла, абышоў столік і стаў за два крокі ад госця, узяўшыся рукамі за лацканы свайго даволі падношанага ўжо пінжака.

— А вы можаце даць гарантыю, што на другі дзень пасля абвяшчэння рэвалюцыйнай вайны французскі пралетарыят выйдзе на барыкады і французскія салдаты павернуць штыкі супраць сваёй буржуазіі, як зрабілі гэта рускія салдаты?

Садуль маўчаў.

— Я пытаю ў вас за Францыю. Не за Германію. Вы маўчыце. І яны маўчаць, нашы «левыя». Не, грамадзянін Садуль,— Ленін прайшоўся па кабінеце.— Я веру ў рэвалюцыю. Але Захад яшчэ толькі цяжарны рэвалюцыяй. А на прасторах Расіі нарадзілася здаровае дзіця — сацыялістычная Рэспубліка Саветаў. Што ж вы прапаноўваеце? Каб мы сваімі рукамі задушылі сваё дзіця? Нам кажуць: заключаючы мір, мы памагаем нямецкаму імперыялізму. А калі мы будзем ваяваць супраць яго? Кім бы мы сталі? Агентамі англа-французекага імперыялізму. Можа вы дакажаце мне, што ваш, французскі, імперыялізм лепшы за нямецкі? — Ленін спыніўся перад капітанам, іранічна прыжмурыўшыся.

— Я не стану гэтага рабіць, таварыш Ленін.

— Не, вы, абаронцы, рабілі гэта ў пачатку вайны і на працягу вайны, калі лілася кроў рускіх, нямецкіх, французскіх рабочых. Вы даказвалі, што ваш імперыялізм — ах, якая цаца!

— Мы працверазелі, таварыш Ленін.

— Хто — мы? Вы асабіста? Аднак каторы раз вы даводзіце, што мы не павінны здраджваць пану Клемансо,— Ленін зняважліва хмыкнуў.

— Я гэта раблю па тых жа матывах, што і вашы калегі. Я спадзяюся на рэвалюцыю.

— Вы спадзеяцеся, але вы не можаце даць гарантыі. Ніхто не можа. А таму было б недаравальнай, падкрэсліваю, недаравальнай памылкай будаваць тактыку сацыялістычнага ўрада Расіі на варажбе: наступіць ці не наступіць еўрапейская рэвалюцыя, асабліва нямецкая, у бліжэйшыя месяцы. Не, марксісцкі правільны адзіны вывад: з часу перамогі сацыялістычнага ўрада ў адной з краін трэба вырашаць пытанне не з прынцыпу, якому з двух імперыялізмаў выгадней памагчы цяпер, а выключна, я падкрэсліваю, выключна з пункту гледжання найлепшых умоў для развіцця і ўмацавання сацыялістычнай рэвалюцыі, якая пачалася ўжо. Нам трэба канчаткова зламаць супраціўленне сваёй буржуазіі. А яно вылілася ў грамадзянскую вайну і ў неваенныя формы — у сабатаж, у подкуп агентаў буржуазіі, якія пралезлі ў рады сацыялістаў. Нам трэба рашыць гіганцкія задачы сацыялістычных пераўтварэнняў у разбуранай вайной краіне. А гэта задача не аднаго дня і не аднаго месяца. Для гэтага трэба час. Трэба перадышка! Есць і другі бок. Армія і народ стаміліся ад вайны. Рэвалюцыя дала народу зямлю і мір. Салдат хоча араць і засяваць зямлю, якую ён атрымаў. Салдат не пойдзе на вайну, якімі б ультрарэвалюцыйнымі лозунгамі мы ні заклікалі яго. Пры поўнай дэмакратызацыі арміі весці вайну супраць волі большасці салдат — авантура. На такую авантуру ідуць толькі імперыялісты. Мы не пойдзем!

— Прызнаюся, грамадзянін Ленін, што вашы довады прымушаюць задумацца. Логіка ваша, як кажуць, жалезная. Але вы не адказалі на маё пытанне.

— Ці не баюся я застацца ў меншасці? — Ленін на міг як бы задумаўся, яле тут жа ўпэўнена адказаў: — Не, не баюся! Я не магу застацца ў меншасці. Зa мной — мільёны салдат, рабочых, сялян.

— Я маю на ўвазе Цэнтральны Камітэт вашай партыі.

— Вы сапраўды хораша інфармаваны. Кім? Троцкім? У ЦК я заставаўся ў меншасці. У 1907 годзе, напрыклад. Тады большасць бальшавікоў была за байкот трэцяй Думы. Я абараняў удзел у ёй, я даказваў, што новыя ўмовы патрабуюць новых форм барацьбы. Мы павінны былі прайсці праз хлеў сталыпінскай Думы. Мы пройдзем і праз хлеў няхай сабе і ганебнага міру з немцамі. Марксізм патрабуе ўліку аб'ектыўных умоў. У чым карэнная змена гэтых умоў? Есць, жыве, умацоўваецца першая сацыялістычная рэспубліка. І таму цяпер вышэй за ўсё і для нас, і з міжнароднага сацыялістычнага пункту гледжання захаванне гэтай рэспублікі. І мы нікому не дамо ўцягнуць нас у лавушку, у працяг імперыялістычнай вайны.

Жак Садуль заглянуў у запісную кніжку. Відаць, некаторыя пытанні былі падрыхтаваны ім загадзя.

— Але ёсць яшчэ адна сіла, якая, безумоўна, скажа сваё слова аб вайне і міры. Я маю на ўвазе Устаноўчы сход, які склікаецца гэтымі днямі.

Ленін як бы стоена пасміхнуўся і, абышоўшы стол, сеў у сваё рабочае крэсла.

Садуль насцярожыўся: ці не дае гэтым прэм'ер зразумець, што аўдыенцыя скончана.

Не, Уладзімір Ільіч выбраў са стоса акуратна складзеных газет нумар «Правды», прыкметна зачытаны: грубая жоўтая папера пацерлася на зломах.