Іван Шамякін - Петраград — Брэст

Яшчэ больш прадбачлівым і аб'ектыўным быў Жак Садуль. Ён, бадай, першы з афіцыйных асоб пасольстваў і місій устанавіў кантакты з Леніным, з іншымі членамі Савецкага ўрада. Садуль быў сацыялістам. Аднак у разгар сусветнай вайны, як і многія заходнія сацыялісты, ён быў «нацыянальным абаронцам», патрыётам Францыі, таму лічыў сваім абавязкам зрабіць усё магчымае, што можна пры яго становішчы, каб перашкодзіць падпісанню міру паміж Расіяй і Германіяй.

Ленін не першы раз прымаў Садуля.

За дзень да гэтага Ленін адмовіўся прыняць французскага сацыяліста Шарля Дзюма. На яго просьбу Уладзімір Ільіч адказаў пісьмом, у якім пісаў:

«Мы з жонкай з вялікім задавальненнем успамінаем пра той час, калі мы пазнаёміліся з Вамі ў Парыжы, на вуліцы Банье...

Я вельмі шкадую, што асабістыя адносіны паміж намі сталі немагчымымі, пасля таго як нас раздзялілі такія глыбокія палітычныя рознагалоссі. Я на працягу ўсёй вайны змагаўся супраць тэндэнцыі «нацыянальнай абароны», я заўсёды выступаў за раскол, перакананы, што гэтая тэндэнцыя цалкам разбурае сацыялізм».

Да гэтага сацыяліста Ленін звярнуўся: «Дарагі грамадзянін Шарль Дзюма».

Жак Садуль на першай сустрэчы пачаў размову менавіта з гэтага — з формы звароту.

Вытанчаны, з напамаджанымі вусікамі афіцэр у шыкоўным мундзіры французскай кавалерыі, не прысядаючы, у пачцівай паставе малодшага перад старэйшым, што даецца не без добрага выхавання, Садуль абвясціў не без гонару:

— Хачу, каб вы ведалі: я сацыяліст.

— Я гэта ведаю,— з гасціннай усмешкай адказаў Уладзімір Ільіч.

— Вам не здаецца, што гэта стварае праблему звароту афіцэра саюзнай місіі да прэм'ера-сацыяліста?

— Удакладнім: сацыял-дэмакрата-бальшавіка. А больш дакладна: камуніста-бальшавіка.

— Ведаючы вашу барацьбу з намі, сацыялістамі-абаронцамі, і прачытаўшы дакументы рускай рэвалюцыі, я разумею розніцу паміж намі. Аднак гэта не рашае маёй праблемы.

Ленін на момант задумаўся.

— Давайце ў нашых адносінах прымем зварот, якім карысталіся ў часы Вялікай французскай рэвалюцыі.

— Грамадзянін?

— Так.

Садуль засмяяўся.

— Вы мудры чалавек, грамадзянін Ульянаў.

— Вы мяне паставілі ў цяжкае становішча. Я не знаю: ці трэба прэм'еру рабоча-сялянскага ўрада дзякаваць за такі камплімент.

Тады яны разам засмяяліся, як людзі, што хутка паразумеліся. На гэты раз Жак Садуль не быў такі парадна-прыгожы, ён прыйшоў у палявой форме, бо даўно зразумеў, што ў Смольным, дзе ўсё проста, у тым ліку і кабінет Леніна, і людзі простыя, энергічныя, у шынялях, рабочых тужурках, ветлівыя, але без усялякіх дыпламатычных хітрасцей,— з'яўляцца ў парадным мундзіры ці смокінгу недарэчна, выглядаеш белай варонай.

Уладзімір Ільіч прапанаваў госцю адзінае мяккае крэсла, у якім у час пасяджэнняў Саўнаркома нязменна сядзеў Троцкі — любіў камфорт.

Капітан Садуль у гэтым крэсле, закінуўшы нагу на нагу, выглядаў зусім па-цывільнаму, знікла ўсё ваеннае, і Ленін жартаўліва адзначыў гэта.

Уладзімір Ільіч сядзеў з другога боку невялічкага круглага стала — для сакратароў — на венскім крэсле, бокам, так, што левай рукой абапіраўся на спінку.

— Вы не баіцеся, таварыш Ленін,— Садуль, часам быццам забываючыся, усё ж звяртаўся са словам «таварыш», мабыць, жадаючы наблізіцца ці заваяваць прыхільнасць,— што можаце застацца ў меншасці ў сваёй партыі? Я чытаю рускія газеты, маю розную інфармацыю... словам, не з'яўляецца сакрэтам, што многія вашы калегі займаюць іншую пазіцыю,— Садуль далікатна не ўдакладніў — якую.

Удакладніў Ленін:

— Так. Група левых камуністаў выступае за рэвалюцыйную вайну. Мы не робім сакрэтаў са сваёй палітыкі, з нашых спрэчак па стратэгіі і тактыцы рэвалюцыі.

Садуля ўжо не здзіўляла надзвычайная ленінская шчырасць, здзіўлялі нечаканыя павароты яго палемічнага мыслення і вычарпальнасць адказу на любое пытанне. Ён чакаў такой вычарпальнасці ў адказе — баіцца Ленін ці не баіцца застацца ў меншасці.

Уладзімір Ільіч нахіліўся да субяседніка, як бы намерваючыся сказаць тайну, вочы яго прыжмурыліся.

— Скажыце, грамадзянін Садуль, як вы думаеце, якую пазіцыю займае пан Клемансо ў нашых спрэчках, за каго ён — за Леніна? За Бухарына?

Садуль здзівіўся і засмяяўся.

— Я не маю такой інфармацыі. Я ведаю адно: урад і народ Францыі хоча, каб Расія заставалася верная саюзніцкаму дагавору.

— Імперыялістычнаму дагавору? Вы добра ведаеце, што рэвалюцыя выкінула ўсе падобныя дагаворы на сметнік гісторыі. І вы добра ведаеце — не хітруйце, грамадзянін сацыяліст! — што Клемансо пляскаў бы ў ладкі, каб мы пачалі вайну, пра якую гавораць мае маладыя калегі. І Лойд Джордж і Вільсан радаваліся б. Англічане проста прапаноўвалі нашаму Глаўкаверху Крыленку па сто рублёў у месяц за кожнага рускага салдата, які застанецца на фронце і будзе весці хаця б акопную вайну. Які цынізм! Гандаль на крыві. Мы не гандлюем крывёю рабочых і сялян! Але рэвалюцыйную вайну з нашага боку імперыялісты віталі б не толькі таму, што рускі фронт памог бы англа-амерыкана-французскім драпежнікам загрызці нямецкага тыгра. Не! Яны паціралі б рукі ад таго, што такая вайна стала б вельмі зручным повадам задушыць рускую рэвалюцыю. А калі гэта будзе зроблена рукамі Вільгельма, Гіндэнбурга — ах, як хораша для рэспектабельнага пана Клемансо! Ён не запляміць свае белыя пальчаткі крывёю рускіх рабочых і не пакліча на сябе гнеў французскага пралетарыяту.