Іван Шамякін - Петраград — Брэст

Так прайшлі пяць дзён ленінскага адпачынку.

Пяць дзён? На пяты дзень, дзесятага студзеня, Ленін ужо працаваў у сваім кабінеце ў Смольным.

Першачарговая пошта — з Брэста.

Стары сябра Фрыц Платэн, які ў красавіку памог вярнуцца ў Расію Уладзіміру Ільічу, правёз праз Германію групу палітэмігрантаў.

Тэлеграма парадавала Леніна. Едуць марксісцкі адукаваныя людзі, якіх так не хапае. Праўда, ці ўсе з іх здолеюць у новых умовах уключыцца ў практычную работу? Многія гады эміграцыі адарвалі людзей ад рускай глебы. Некаторыя зрабіліся інтэлігентамі ў заходнім разуменні гэтага слова. А заходні інтэлігент горш за рускага, таго, што схільны замяняць справу дыскусіяй, работу — размовамі, схільны «за ўсё на свеце брацца і нічога не даводзіць да канца». Аднак што людзі вяртаюцца — гэта выдатна. Ды і сацыялісту Платэну карысна глянуць на рускую рэвалюцыю вачамі, а не толькі чытаць пра яе ў швейцарскіх, французскіх і нямецкіх буржуазных газетах. Колькі нагарадзілі там злоснай абывацельскай і дурной лухты!

Троцкі паведамляў: на аснове аналізу нямецкіх газет ён зрабіў вывад, што ў Германіі перамагае партыя прыхільнікаў вайны з Савецкай Расіяй.

Такую інфармацыю не назавеш прыемнай. Ленін паморшчыў лоб, робячы свае заўвагі на тэлеграме. Не ўласціва яму была падазронасць да таварышаў па партыі. Але, улічваючы пазіцыю Троцкага і ведаючы добра самога Троцкага, які выдатна ўмеў падбіраць факты для абароны ўласнай думкі, паведамленне яго здалося падазрона аб'ектыўным. Вельмі падобна на праўду. Аднак варта праверыць. Факт сур'ёзны. Перамога партыі вайны пацвердзіць ленінскі тэзіс аб труднасці рэвалюцыі на Захадзе, у Германіі ў тым ліку. Але ў той жа час падобныя звесткі напэўна натхняюць Бухарына, Ломава, Урыцкага ў іх прапагандзе рэвалюцыйнай вайны: хіба не бачыце, што мірыцца з імперыялістамі нельга? У «левых» свая логіка.

Ленін адарваўся ад тэлеграмы і паглядзеў на Бонч-Бруевіча, ён першы прыйшоў, як толькі Уладзімір Ільіч з'явіўся ў кабінеце,— прынёс паперы, якія, ведаў, адкласці на пазней нельга, і цяпер сядзеў насупраць, назіраючы па выразнай міміцы на твары, якое ўражанне робіць на Ільіча той ці іншы дакумент.

— Чыталі, Уладзімір Дзмітрыевіч? Яны хочуць схапіць нас за горла. Воўчымі зубамі. Каб адразу задушыць. Не даць ім поваду схапіць нас за горла — вось сутнасць нашай тактыкі.

— Прыязджаў са Стаўкі брат. Паверце, Уладзімір Ільіч, Міхаіл не песіміст. Генерал Бонч-Бруевіч заўсёды вельмі цвяроза ацэньваў ваенную абстаноўку. Але тое, што ён расказаў пра наш фронт, прызнаюся, мяне спалохала. Многія ўчасткі фронту зусім пакінуты войскамі і нікім не ахоўваюцца... Фронт адкрыты...

— Папрасіце ад Міхаіла Дзмітрыевіча дакладную. Думка начальніка штаба многа значыць. «Левых» фразёраў трэба біць фактамі. Ацэнкай становішча ваенспецамі. Бухарын і Радэк лічаць сябе ваеннымі стратэгамі,— Уладзімір Ільіч іранічна хмыкнуў і тут жа ўглыбіўся ў чытанне іншых папер,— Садуль просіцца на прыём? Садуля трэба прыняць. У капітана светлая галава, хоць ён і з кампаніі сацыял-шавіністаў.

Уладзімір Ільіч зноў паглядзеў на кіраўніка спраў і нечакана весела прапанаваў:

— Уладзімір Дзмітрыевіч! Ведаеце што, баценька? Едзьце вы на адпачынак у Фінляндыю. Я выдатна адпачыў. Нават патаўсцеў. Булачкі. Малако. І снегіры. Калі вы бачылі снегіроў?..

Англія, Францыя, Амерыка не прызнавалі бальшавіцкі ўрад, але пасольствы з Петраграда не адклікалі. Па падказцы «лідэраў» не адклікалі сваіх пасольстваў і ўсе іншыя дзяржавы, вялікія і малыя,— Кітай, Японія, Румынія, Бельгія. Чакалі падзення бальшавікоў. Пасольствы памагалі контррэвалюцыі.

Саўнарком ведаў пра гэта, і некаторыя з «левых» патрабавалі высылкі пасольстваў. Ленін быў супраць высылкі. Гэта дало б буржуазіі лішні козыр супраць Савецкага ўрада і цалкам ізалявала б рэспубліку ад знешняга свету.

Пасля чакалі склікання Устаноўчага сходу, спадзяваліся, што сход зменіць характар улады, верне эсэраў і меншавікоў.

Між тым час ішоў, рэвалюцыя шырылася і паглыблялася.

Найбольш разумныя дыпламаты з буржуазных пасольстваў і місій разумелі, што яны самі паставілі сябе ў недарэчнае становішча, ілам, брудам ілжы і дэзінфармацыі заплываюць каналы сувязі з былым саюзнікам па вайне. Урэшце, галоўная задача дыпламатычных прадстаўніцтваў Антанты — перашкодзіць Расіі выйсці з вайны, любымі сродкамі перашкодзіць падпісанню міру з немцамі.

У пасольстваў было складанае і супярэчлівае становішча: не робячы ніводнага дэмаршу, які маглі б вытлумачыць хаця б як фармальнае, дэ-факта, прыззнанне ўрада Леніна, усё ж знайсці магчымасці кантактаў з гэтым урадам. За гэта ўзяліся як бы прыватным чынам, быццам бы па ўласнай ініцыятыве член французскай ваеннай місіі Жак Садуль, прадстаўнік амерыканскай місіі Чырвонага Крыжа палкоўнік Раймонд Робінс. Крыху пазней спахапіліся англічане і таксама прыслалі неафіцыйнага агента — Локарта. Але калі Локарт, шпіён, правакатар, арганізатар контррэвалюцыйных змоў, вёў двайную гульню, то Робінс быў сумленным і аб'ектыўным капіталістам, які многа ездзіў па Расіі і разумеў настрой мас... Ён стараўся пераканаць Вільсана і дзяржаўны дэпартамент, што Амерыцы выгадна прызнаць бальшавіцкі ўрад, устанавіць з ім mdus vivendi, што, маўляў, толькі такім прызнаннем можна перашкодзіць заключэнне рускімі сепаратнага міру.