Іван Шамякін - Петраград — Брэст

Вельмі пільна сачыў Бульба за кожным рухам, за кожным жэстам барона. Убачыў, як «сто шабель» збілі з барона ваяўнічасць, прымусілі абяззброіцца і паверыць у шчырасць яго прапановы. Мужыцкі атрад зусім ашаламіў маёра, бо ён адразу падумаў пра Рудкоўскага.

Даўняя тэрарыстычная тактыка дала плён: вораг дэмаралізаваны, акрамя таго, ён, Бульба, пацешыў сябе выдатным спектаклем. Цяпер наступіў час дзейнічаць!

На працягу ўсяго дыялога ён непрыкметна набліжаўся да стала. Зэйфель усё больш траціў пільнасць. Назар бадай што са зняважлівай неахайнасцю абмінуў гаспадара і, падняўшы газету, узяў са стала маўзер.

— О, якая рэч! Імянны? Шкада. А я хацеў прапанаваць вам за яго частку доўгу.

Зэйфель быў настолькі заварожаны ігрой вялікага акцёра, што не вельмі спалохаўся; думаў пра атрады і пра суму, якой можна адкупіцца ад нахабнага госця. Яго страшыла, што запрошана будзе нямала.

А Бульбе ўсё яшчэ хацелася трохі пайграць.

— Калі ў вас цяжка з грашамі, пан маёр, я магу ўзяць хлеб, жывёлу, мёд...

— Пан палкоўнік! Усё з'елі бальшавікі.

Бульба-Любецкі гулліва падкінуў маўзер у паветра, па-жанглёрску злавіў яго і наважыўся ставіць «кропку». Нельга так доўга выпрабоўваць лёс. Там, унізе, могуць узняць трывогу. Праўда, ён не вельмі баяўся, «маючы сотню шабель»; наадварот, яму хацелася, каб сабралася ахова, прыслуга, няхай пацешацца ганьбай «рыцара дзвюх разведак».

Ды тут адчыніліся дзверы. Першы зазірнуў у пакой Мустафа. Але толькі паспеў ён гукнуць: «Ваша бродзь!» — як, адпіхнуўшы яго, у кабінет уваліўся стары барон у заснежаным кажуху, астматычка задыханы.

— Што здарылася, Арт? Што гэта за людзі? Фрыдрых спалохаў мяне.

Барон спытаў па-руску. Сын адказаў па-нямецку:

— Не хвалюйся, тата. Палкоўнік Бульба-Любецкі мой даўні знаёмы.

— Бульба? Той, што выразаў нямецкія батарэі? — выказаў сваё здзіўленне па-нямецку стары барон.

— Той, той,— адказаў па-руску Назар.— Што зробіш, барон. Вайна ёсць вайна. Кожны зарабляе ўзнагароды — як умее. Я — начнымі вылазкамі. Ваш сын — разведкай у Стаўцы... Уладзіўся ён куды больш спрытна.

— Пан палкоўнік,— зморшчыўся малады Зэйфель.

У Бульбы нярэдка так здаралася: ён блазнаваў нібыта паблажліва і гуляў са сваёй ахвярай, як кот з мышанём, ажно пакуль не надыходзіў нейкі момант, калі яго раптам апаноўваў гнеў — такі гнеў, што даводзіў да шаленства, калі знікаў гумар, а выбухала, што бомба, нянавісць. Так было і цяпер. Магчыма, прычынай выбуху было здзіўленне старога барона, што ён той, хто выразаў нямецкія батарэі. Гэта была няпраўда: яго разведчыкі толькі аднойчы пасеклі афіцэраў штаба дывізіі. Немцы паведамілі, што выразана прыслуга батарэі, паўгода распісвалі зверства рускіх вандалаў.

Бульба выхапіў свой наган — раптам маўзер не зараджаны? — і нацэліў абодва рэвальверы на Артура Зэйфеля, гнеўна засіпеў:

— Рукі, сволач! І ты, стары мяшок! Рукі! Хэндэ хох!

Маёр паспрабаваў выхапіць з кішэні браўнінг, але

пільны Мустафа ўміг апынуўся ў кабінеце, каля маладога Ззйфеля, крутнуў руку так, што немец войкнуў. Башкір выцягнуў з яго кішэні браўнінг. І тут жа, у адзін міг, абмацаў старога барона. Не знайшоўшы зброі, грэбліва кінуў яго, як куль саломы, на канапу. Той ударыўся галавой аб спінку, застагнаў.

Рыцара «дзвюх разведак» пачала трэсці нервовая ліхаманка. Ён стукаў зубамі, ногі яго выбівалі «чачотку».

— Вось так, вашы светласці, душыцелі народа! Барон, не кляцай зубамі, як галодны воўк. Мустафа! Старому барону звязаць рукі, заткнуць зяпу.

Мустафа зрабіў гэта з незвычайнай хуткасцю: выцягнуў з кішэні кушак, пераціснуў рукі, утыкнуў у рот брудную анучу.

Сын паспрабаваў абурыцца:

— Што вы робіце са старым чалавекам?

— А ты, сукін сын, што рабіў, калі душыў людзей газамі?

— Я не душыў! — завішчаў маёр.

— Без істэрыкі, барон. Ніводнай павышанай ноты. Пра гэта будзе асобная размова. Мустафа! Зараз мы з баронам, як добрыя сябры, спусцімся ўніз. Калі ў барона не хопіць розуму і там, унізе, пачнецца шум, праткнеш стары мяшок кінжалам. Раз-тры, два-тры... Дзесяць раз па тры!

— Слухаюся, ваша бродзь!

— Вось так, пан маёр! Зараз мы з табой спусцімся ўніз... Бадзёрыя, весела размаўляючы... Мустафа! Вады маладому барону! Перастань калаціцца! Пасаромейся салдата і бацькі. Нашчадак рыцарскага роду! Мы спусцімся ў ваш склеп і выведзем адтуль арыштаваных... Багуновіча, Калачыка... Хто там яшчэ? Думаю, табе не трэба казаць, што нікому яшчэ... ні царскім жандарам, ні вашай контрразведцы... не ўдалося перахітрыць Бульбу-Любецкага. Адзін падазроны рух — і я зраблю з цябе рэшата. Радасць на твары ад сустрэчы са мной, радасць ад таго, што я пазбаўляю цябе ад неспакойных палоннікаў. Толькі так!