Іван Шамякін - Петраград — Брэст

— Пашкадаваў воўк кабылу...

Хлапчына-злодзей, які, магчыма, дагэтуль не разумеў, што можа здарыцца, раптам заенчыў:

— Мамачка родная! Я ж нічога не зрабіў.

Калачык адпіхнуў яго ад Багуновіча, сурова загадаў:

— Не раві, дурань!

Але тут жа павярнуўся да барона і Бульбы.

— Вашы благароддзі! А праўда... яго завошта?

Ды тут нечакана для ўсіх ціха засмяяўся Багуновіч, ціха прачытаў вершы:

В старых часах притаилась кукушка.

Выглянет скоро. И скажет: «Пора».

Калачык паглядзеў на яго са страхам: ці не дрэнна ў чалавека з галавой? Двое сутак маўчаў. Калі памятаўся, то такіх і караць нельга, па ўсіх законах чалавечых.

А ў Бульбы зноў зашорхла ў горле. Чортаў Рудкоўскі! У такое завейнае бязлюддзе мог бы выскачыць і насустрач. Хоць ён, Бульба, сам загадаў цярпліва чакаць!

Ды, быццам пачуўшы яго думкі, з-за аборы вылецелі дзве вупражкі. Коні як коні, снег на іх раставаў, і яны былі гнядыя, вараныя, а вось у санях — белыя прывіды. Так здалося Фрыдрыху. Стары не вызначаўся асаблівай набожнасцю, аднак надумаў пра кару за ўсе грахі. Каго растопчуць гэтыя нябесныя калясніцы? Ніхто не бачыў, як Бульба выхапіў у салдата вінтоўку.

Коні і сані з прывідамі спачатку мінулі іх, але тут жа крута развярнуліся і спыніліся, адна пара з аднаго боку працэсіі, другая — з другога.

Прывіды з вінтоўкамі і рэвальверамі саскочылі з саней, абкружылі іх.

Радасна закрычаў Піліп Калачык:

— Антоніма! Халера ясная! Дык гэта ж ты! Хапай іх, душагубаў, хрыстапрадаўцаў, маць іх за нагу!.. Хапай! Пабачым, хто паскача!

Ды пачуўся ўладны голас Бульбы-Любецкага:

— Старога і салдата адпусціць! Барона — у сані!

Змярцвелага барона, што куль мукі, партызаны кінулі ў сані. Фрыдрых упаў перад Бульбай-Любецкім на калені.

— Ваша светласць...

Калачык, які склаў ужо дулю і падбег, каб тыцкнуць свае задубелыя пальцы Бульбе ў нос, ашаломлена спыніўся перад «палкоўнікам».

— Дык гэта ты? А каб табе скула ў бок! Во артыст дык артыст. Ты, братка, даруй старому дурню.

— Усё дарую, але скулу ў бок...— весела бліснуў белымі зубамі Бульба.

— А каб табе здароўечка было!

— Не падлізуйся, дзед! Спачатку жадаў скулу...

Бульба адказваў Калачыку, а глядзеў на Багунові-

ча. Нейкі міг той стаяў адзінока, як бы забыты ўсімі. Партызаны вязалі барона, кідалі жарты Калачыку, той паспяваў кожнаму адказаць з радасным блазнаваннем.

Бульбе хацелася абняць сябра, але ён чамусьці не адважваўся; так баяцца абняць блізкага чалавека, які перад тым быў у непрытомнасці.

Ды раптам перад Багуновічам спыніўся Рудкоўскі. Па-вайсковаму казырнуў:

— Таварыш камандзір палка...

Багуновіч балюча ўсміхнуўся і, падняўшы рукі, дакрануўся да сваіх вушэй, паказваючы, што ён не чуе.

Расчулены, узрадаваны, Бульба без слоў падхапіў Багуновіча, як малога, на рукі і, забыўшыся, што той кантужаны, можа, нават ранены, кінуў у сані. Сам ускочыў у перадок, схапіў лейцы, голасна закамандаваў:

— Па конях!

Партызаны, валячыся адзін на аднаго, на барона, пападалі на сані.

Разгарачаныя коні сарваліся з месца.

Стары лакей застаўся стаяць на каленях у глыбокім снезе, працягнуўшы ўздагон свайму гаспадару свечку. Побач з ім тупаў, быццам маршыраваў на месцы, нямецкі салдат.

Спыніліся вярсты за тры ад маёнтка, у лесе ўжо. У полі іх дагнаў Мустафа на ўзмыленых конях.

Бульба-Любецкі з казацкім спрытам з саней пераскочыў у сядло. Атаманам аб'ехаў вакол саней.

— Як, барон? Не падплыў?

— Падплыў! — з рогатам адказалі маладыя.

— Паставіць да сасны!

Рогат адразу змоўк. Два партызаны падхапілі самлелага барона пад рукі, падвялі да сасны.

Багуновіч пакутліва скрывіўся. За здраду, за Міру, за Пастушэнку, за людзей, патручаных у канюшні, гэты чалавек заслугоўвае любой кары. Але чамусьці не хацелася, каб барона расстралялі ў яго на вачах. Ён бачыў столькі крыві. А цяпер стала да жаху, да памутнення памяці страшна ўбачыць зноў кроў, няхай сабе гэта і кроў ворага. Нянавісць яго была дзіўная — бяскроўная. Яшчэ з канюшні, са стрэлу ў Пастушэнку, Зэйфель перастаў для яго існаваць як чалавек. Можа, менавіта таму, што барон сам, сваімі ўчынкамі адмовіў у сабе ўсё чалавечае, не хацелася бачыць яго кроў.

Багуновіч адвярнуўся, упершыню, бадай, з задавальненнем падумаўшы, што, глухі, ён не пачуе стрэлаў. Урэшце, людзі гэтыя маюць права на любы суд, і яго ўмяшанне яны не зразумеюць.

Але суд ішоў зусім інакшы. Вярхоўны суддзя — Бульба — сказаў кароткую прамову: