Іван Шамякін - Петраград — Брэст

Але гэта ж — сам Ленін!

— «...Я лічу становішча надзвычай сур'ёзным і малейшае прамаруджанне недапушчальна з нашага боку. Што датычыць паведамлення аб няўдзеле Аўстра-Венгрыі ў вайне, то я асабіста, у адрозненне ад Троцкага, не лічу гэтае паведамленне правераным, кажуць, перахапілі радыё і былі тэлеграмы пра гэта са Стакгольма, але я такіх дакументаў не бачыў. Ленін».

На другі дзень маскоўскія газеты апублікавалі гэты ленінскі адказ.

Прыйшоў Якаў Міхайлавіч Свярдлоў. Расказаў, як праходзіла пасяджэнне ЦК. Усё было так, як Ленін прадбачыў. Бухарын, Ломаў, Урыцкі горача даводзілі, што недапушчальна, ганебна партыі рабочага класа карыстацца падтрымкай імперыялістаў.

Парадаваў Уладзіміра Ілыча Дзяржынскі. Фелікс Эдмундавіч не толькі адмежаваўся ад «левых», ён выступіў супраць іх. «Хоць я і быў супраць падпісання міру, але я самы рашучы праціўнік пункту гледжання Бухарына»,— сказаў Дзяржынскі.

Ленін задаволена пацёр рукі:

— Гараць «левыя».

— Незразумела мне пазіцыя Троцкага,— сказаў Свярдлоў.— Ён выступіў многа разоў. Здаецца, тэарэтычна правільна даводзіў неабходнасць узяць зброю і прадукты. Але залішне націскаў на запрашэнне англійскіх і французскіх інструктараў, бо наша армія засталася без афіцэраў, а непісьменныя салдаты асвоіць тэхнікі не могуць.

— Цікава. Вельмі цікава,— Уладзімір Ільіч слухаў Свярдлова з той асаблівай ленінскай увагай, пра якую пісалі многія сучаснікі.

— Мяне не пакідала думка, што, пярэчачы «левым», Троцкі як бы дражніў іх і гэтым падбухторваў на супраціўленне нашай пазіцыі.

— Думка ваша, Якаў Міхайлавіч, правільная. Троцкі не можа не ўскаламуціць ваду, калі бачыць, што яна пачынае адстойвацца, ачышчацца. Правільную ідэю ён даводзіць да абсурду. Дык, кажаце, інструктары? Афіцэры імперыялістаў — камандзіры Чырвонай Арміі? Ай ды Троцкі! — Ленін паківаў галавой, пасміхнуўся.

— Але не гэта галоўнае, Уладзімір Ільіч. У часе аднаго выступлення, без лагічнай сувязі з тым, пра што гаварыў, Троцкі раптам зрабіў заяву, што здымае з сябе абавязкі народнага камісара па замежных справах.

Усмешка з твару Леніна знікла, ён спахмурнеў, насцярожыўся.

— Ствараецца ўражанне, што гэта ўцёкі з карабля. Ці не здаецца яму, што мы тонем?

Ленін памасіраваў пальцамі скроні, бо раптам адчуў боль.

— Троцкага трэба было гнаць з наркамата пасля яго брэсцкай авантуры. Але мы з вамі разумелі, што нельга. Мы рабілі ўсё, каб пазбегнуць расколу. Троцкі для палітычнай дэманстрацыі выбраў самы цяжкі момант. Гэта ўдар з-за вугла. Я вам скажу, дзеля чаго ён гэта зрабіў. Каб даць прыклад «левым»: зрабіце, як я!

— Ды вы, як кажуць у народзе, што ў ваду глядзелі! Прызнаюся, я не звязваў адно з другім...

— З чым?

— У канцы пасяджэння, застаўшыся пры галасаванні ў меншасці, Бухарын заявіў аб выхадзе з ЦК і з рэдактараў «Правды».

На хвіліну ўсталявалася цішыня. Але Свярдлоў чуў, што Уладзімір Ільіч дыхае цяжэй, чым звычайна, гэта прыкмета, што ён гневаецца. Якаў Міхайлавіч ведаў, што ў яго прысутнасці Ленін не саромеўся ўжываць самыя гнеўныя словы. Не, стрымаўся. Уздыхнуў. Задумліва працягнуў:

— М-да,— зноў памаўчаў, потым сказаў з болем: — Так, гэта стаўка на раскол. Няхай уцякаюць. А мы не дамо патануць караблю рэвалюцыі, што б ні казалі, што б ні рабілі Бухарын з Троцкім і кампаніяй...

— Пасля пасяджэння я мімаволі стаў сведкам камічнай сцэны,— пасміхнуўся Свярдлоў.— Бухарын дагнаў у калідоры Троцкага, абняў, уткнуўся тварам у грудзі і гучна зарыдаў: «Што вы робіце? Што вы робіце? У што вы ператвараеце партыю?».

Ленін грэбліва зморшчыўся.

— Якая брыдота! Палітычныя паяцы!

Ленін спусціўся на другі паверх, у сваю кватэру, раней, чым звычайна. Не гатовы быў яшчэ абед. Не прыйшлі са службы Надзежда Канстанцінаўна і Марыя Ільінічна.

Прайшоў у пакой, сеў у мяккае крэсла, узяў вялікі блакнот, што ляжаў тут жа, на століку, і, трымаючы яго на каленях, пачаў пісаць. Артыкул быў ужо гатовы. У галаве. Таму Ленін пісаў не спыняючыся. Пачаў з вобразна-саркастычнай думкі, што з'явілася яшчэ два дні назад, на пасяджэнні Саўнаркома: «Пакутлівая хвароба — кароста». Спачатку сцёбнуў па марксісцкіх невуках нібыта з бацькоўскай мяккасцю — каб не паламаць косці: сказаў, што хвароба нярэдка здараецца «з самых лепшых, высакародных, узвышаных намераў», «проста ад непераваранасці вядомых тэарэтычных ісцін або дзіцяча-аляпаватага, вучнёўска-рабскага паўтарэння іх не да месца (не разумеюць людзі, што да чаго)».