Іван Шамякін - Петраград — Брэст

Буйная буржуазія з нецярпеннем чакала немцаў. «Дробязь» — чыноўнікі, інтэлігенты, абывацелі, некаторыя рабочыя і сяляне ўцякалі ад немцаў. На Мікалаеўскім вакзале накапіліся бежанцы — з Беларусі, Эстоніі, Пскоўшчыны і з самога Петраграда. Гэтым людзям памагалі выязджаць, хоць з вагонамі было цяжка. Горад трэба было «разгрузіць». Але Ленін патрабаваў ад тых, хто адказваў за парадак — ад Дзяржынскага, Бонч-Бруевіча, Урыцкага, Зіноўева,— каб эвакуацыя не ператварылася ў агульную паніку. Самае страшнае — паніка. А ўчыніць яе было лёгка, бо чуткі распускаліся страшныя. Аднак былі яны супярэчлівыя. Некаторыя «героі» «рэвалюцыйнай вайны» самі пакавалі чамаданы, вывозілі сем'і. Ультралевы эсэр Штэйнберг, нарком юстыцыі, патрабаваў у Бонч-Бруевіча спецыяльны вагон — для сваякоў.

Троцкі паводзіў сябе інакш — так, як быццам нічога асаблівага не здарылася. У рабоце па арганізацыі абароны ўдзельнічаў своесабліва: словамі і дзеяннямі даводзіў, што нічога, маўляў, страшнага, калі немцы возьмуці Петраград; без рэвалюцыі на Захадзе руская рэвалюцыя ўсё роўна не ўтрымаецца; гвалт, які кайзераўцы ўчыняць над авангардам рускай рэвалюцыі — піцерскімі рабочымі, можа «разбудзіць» нямецкі пралетарыят. Дарагую цану хацеў заплаціць Троцкі, каб пацвердзіць сваю тэорыю!

Троцкі саркастычна высмейваў усе панічныя чуткі, паводзіў сябе бясстрашным героем, аўтарытэтам сваім, дасведчанасцю чалавека, які кіруе знешняй палітыкай, стараўся зменшыць тую пагрозу, пра якую на поўны голас сказаў Ленін у Дэкрэце-адозве «Сацыялістычная Айчына ў небяспецы!».

Рабочы дзень Леніна дваццаць другога лютага пачаўся рана, не было яшчэ і васьмі гадзін. Пачаўся з уважлівага чытання ваеннай зводкі. Пасля пераезду Стаўкі ў Петраград начальнік штаба генерал Бонч-Бруевіч даваў зводку акуратна, стала яна па-вайсковаму дакладная, падрабязная, можна было верыць у яе аб'ектыўнасць.

Зводка была цяжкая: напярэдадні ўвечары быў здадзены Пскоў.

Цяпер у кабінеце вісела некалькі падрабязных карт Украіны, Эстляндыі, Віцебскай, Ноўгарадскай, Петраградскай губерняў. Акрамя таго, на стале ляжалі трохвёрсткі раёна, дзе будаваліся лініі абароны.

Ленін доўга ў адзіноце вывучаў карты. За дні нямецкага наступлення ён запомніў сотні назваў гарадоў і вёсак у раёнах баявых дзеянняў; нямнога знайшлося б вайсковых штабістаў, якія помнілі б столькі назваў без рэляцый і карт.

У зводцы быў істотны недахоп: скупа, па здагадках, гаварылася аб прасоўванні нямецкіх войск на Украіне, аб супраціўленні ім. Позна прыходзілі адтуль звесткі.

Ленін запрасіў Гарбунова і даручыў яму звязацца па тэлеграфе з Харкавам, перадаць Скрыпніку, Арджанікідзе, Антонаву, Луганоўскаму яго просьбу: закрытым тэкстам перасылаць зводкі, якія яны атрымліваюць ад камандавання савецкіх часцей, што стрымліваюць націск ворага.

Нейкі момант Уладзімір Ільіч сядзеў у глыбокай задуме, не чуючы нават, як напаўняецца тупатам ног і гудзеннем галасоў Смольны, так ён гудзеў толькі ў дні рэвалюцыі. Думкі былі трывожныя: «А нямецкага адказу няма». Цяпер не можа быць сумнення, што Гофман нацэліўся на Петраград. Што ж можна зрабіць яшчэ для абароны сталіцы? Што?

Але тут жа адагнаў хвілінную трывогу. Падняўся, імкліва і рашуча прайшоўся па кабінеце.

Зрабіць трэба ўсё магчымае, каб Гофман паламаў зубы на подступах да Петраграда!

— Так, немцы павінны паламаць зубы. Толькі ў такім разе яны згодзяцца на мір. За Піцер будзем стаяць насмерць!

Сказаў гэта ўголас, хоць і быў у кабінеце адзін.

Спыніўся, прыслухаўся, пачуў гул Смольнага. Гул гэты ўзрадаваў. Рабочыя пачулі заклік і горача адгукнуліся. У Чырвоную Армію добраахвотна запісваюцца тысячы свядомых байцоў.

Ленін успомніў пазаўчарашняе выступленне перад латышскімі стралкамі. Гаварыў ён па-нямецку, бо большасць латышоў лепш ведаюць нямецкую мову. Але калі ён сказаў: «Спакутаванаму рускаму народу мы павінны даць мір, чаго б гэта ні каштавала, гэтым мы ўмацуем рэвалюцыю і пачнём будаўніцтва новай маладой Расіі»,— зала выбухнула апладысментамі. Да радаснай спазмы ў горле крануў такі інтэрнацыяналізм, такое разуменне простымі салдатамі задач Савецкай улады.

Сёння ўвечары ў Актавай зале Смольнага ён выступіць перад піцерскімі рабочымі, перад прадстаўнікамі заводаў. Трэба запрасіць начальніка штаба Галоўкаверха з яго штабам, каб яны тут жа сфарміравалі палкі і ўказалі ім участкі фронту, куды паехаць, дзе заняць пазіцыі. Марудзіць нельга ні хвіліны.