Іван Шамякін - Петраград — Брэст

Іофе. Прашчупваць нямецкіх імперыялістаў сапраўды: позна ўжо. Але прашчупваць нямецкую рэвалюцыю яшчэ не позна. Учора я яшчэ думаў, што немцы наступаць не будуць. Калі яны наступаюць, значыцца, у іх перамаглі мілітарысцкія партыі. Цяпер яны не згодзяцца на ранейшы мір, яны запатрабуюць неўмяшання ў справы Ліфляндыі, Эстляндыі, Фінляндыі, Украіны. Але мне здаецца, што мір абавязкова трэба было б падпісаць толькі ў тым выпадку, каб нашы войскі ўцякалі ў паніцы, з абурэннем супраць нас, каб народ патрабаваў ад нас міру. Пакуль гэтага няма, мы па-ранейшаму павінны біць на сусветную рэвалюцыю.

Троцкі. Я хачу нагадаць, што тэрмін «прашчупаць» немцаў належыць Леніну. Перагаворамі ў Брэст-Літоўску мы ажыццяўлялі гэты план. Нам не ўдалося яго выканаць, бо Гофман прад'явіў ультыматум. Лічу, што тактыка «прашчупвання» можа быць прадоўжана. Нам трэба даведацца, чаго яны хочуць. Кантрыбуцыі? Польшчу? Эстляндыю? Толькі ведаючы гэта, мы можам выпрацаваць новую тактыку.

Троцкі кожным сваім выступленнем у ЦК, у ЦВК, у Саўнаркоме (пазней — у артыкулах) стараўся апраўдаць сваю брэсцкую пазіцыю, даказаць, што, маўляў, быў агульны план «прашчупвання» кайзераўскага ўрада, і ўсюды замоўчваў яснае, як сонечны дзень, ленінскае ўказанне: мы манеўруем да ультыматуму, пасля ультыматуму — здаём і падпісваем мір.

Так Троцкі выступаў і на гэтым пасяджэнні ЦК — блытана і хітра. Сваёй дэмагогіяй ён дамагаўся яшчэ адной мэты: натхніць «левых», якія пад логікай фактаў і ленінскіх доказаў пачалі «скісаць».

Недарэмна Бухарын, які суткі назад не толькі не выказаўся за рэвалюцыйную вайну, але нават абурыўся, калі паставілі так пытанне, і адмовіўся ад галасавання, раптам пачаў ваяўніча даводзіць, што іншага шляху няма, як рэвалюцыйная вайна. Яго, маўляў, здзіўляе, калі гавораць пра «ігру з вайной». Наадварот, падзеі разгортваюцца так, як і павінны разгортвацца ў рэвалюцыі. Яны, «левыя», маўляў, усё прадбачылі. (Якія празорцы!) У Бухарина нават хапіла нахабства сказаць, што Ленін недаацэньвае сацыяльныя сілы рэвалюцыі гэтак жа, як некаторыя (Каменеў, Зіноўеў) недаацэньвалі іх да паўстання.

— У часе паўстання мы атрымоўвалі перамогі, хоць у нас была неразбярыха, а ў Керанскага арганізаванасць. Мы заўсёды казалі, што або руская рэвалюцыя разгорнецца, або загіне пад націскам імперыялізму. Зараз нямецкім імперыялістам няма сэнсу прыймаць мір, яны ідуць va bankе. Ім трэба Украіна. Цяпер у нас няма ніякай магчымасці адкласці бой супраць імперыялізму, які ідзе на рэвалюцыю. Калі нават немцы захопяць Піцер, рабочыя не здадуцца, яны пачнуць паўстанне супраць акупантаў. Мы можам і мужыкоў нацкаваць на немцаў. У нас ёсць толькі наша старая тактыка — тактыка сусветнай рэвалюцыі.

Ленін моўчкі слухаў, пакуль Бухарын выступаў, толькі на твары адбівалася здзіўленне, але ён не ўзнімаў галавы ад блакнота, у які хутка нешта занатоўваў. Дарэчы, самалюбівага, самаўпэўненага, задзірыстага Мікалая Іванавіча гэта натхняла — што Ленін запісвае яго прамову. У часе выступлення іншых Ленін браўся за карандаш рэдка. На самай справе Ленін не Бухарына канспектаваў, а распрацоўваў свой адказ яму — новыя тэзісы артыкула, які сёння-заўтра абавязкова трэба напісаць і апублікаваць.

Ленін амаль з задавальненнем адзначаў, што Бухарын абагульнена паўтараў усе тыя левыя фразы, свае і сваіх аднадумцаў, на якія ён, Ленін, ужо адказаў у артыкуле, што амаль цалкам склаўся ў галаве. Бухарын проста памагаў «аддзяліць метал ад руды», выкрышталізаваць галоўнае, кампазіцыйна арганізаваць. Ленін занатоўваў гэта. Ленін узбройваўся для рашучага бою.

Уладзімір Ільіч выступіў адразу пасля Бухарына. Спачатку сказаў спакойна, бадай, з паблажлівай іроніяй:

— Бухарын не заўважыў, што ён зноў перайшоў на пазіцыю рэвалюцыйнай вайны.

Пасля па-ленінску горача, чуць павысіўшы голас, пачаў разбіваць усе «адгаворкі» «левых», а заадно і тэорыю Троцкага.

Давёўшы марксісцкую непісьменнасць тых, хто параўноўваў Расію 1918 года з Францыяй 1792 года, Ленін пачаў развенчваць гора-палітыкаў, якія сцвярджалі, што немцы не адолеюць наступаць:

— У чым была крыніца памылкі, якую рэвалюцыянеры сапраўдныя (а не рэвалюцыянеры пачуцця) павінны ўмець прызнаць і прадумаць? Хіба ў тым, што ўвогуле мы манеўравалі і агітавалі ў сувязі з перагаворамі аб міры? Не. Не ў гэтым. Манеўраваць і агітаваць трэба было. Але трэба было таксама вызначыць «свой час» як для манеўраў і агітацыі — пакуль можна было манеўраваць і агітаваць,— так і для спынення ўсялякіх манеўраў у момант, калі пытанне стала рабром.