Іван Шамякін - Петраград — Брэст

Уладзімір Ільіч сказаў гэта з упэўненасцю, што такая тэлеграма не можа быць не паслана.

Пры гэтых словах Троцкі ўскінуў на лоб пенснэ, пасля шмаргануў сваю заўсёды ўскудлачаную бародку, аднак змаўчаў — не тая аўдыторыя! Закрыў газетай скептычную ўсмешку, але тут жа апусціў газету і дэманстрацыйна пазяхнуў.

Пасяджэнне ЦК, якое ў пратаколе Елена Дзмітрыеўна Стасава адзначыла як вячэрняе, у сапраўднасці сабралася ў дзве гадзіны ночы ў Таўрычаскім палацы. Там жа, у другім пакоі, у гэты ж час засядаў Цэнтральны Камітэт левых эсэраў.

Пасля Саўнаркома Ленін выслухаў даклад камандуючага войскамі Маскоўскай ваеннай акругі Муралава. Даклад зрабіў цяжкае ўражанне: сілы рэспублікі вельмі слабыя. З дзесяці карпусоў, пра якія Ленін гаварыў яшчэ ў студзені да падпісання Дэкрэта аб стварэнні Чырвонай Арміі, сфарміраваны ўсяго два, але і тыя няпоўнага камплекту. Акрамя франтавога запасу, які, напэўна, захопяць немцы, на рэзервных складах не засталося снарадаў, а заводы стаяць.

Ленін прыехаў у Таўрычаскі пад аховай усяго аднаго матроса, хоць у Петраградзе ў тую ноч было вельмі неспакойна. Колькі разоў усчыналася перастрэлка паміж атрадамі ЧК, якія чысцілі горад, і нямецкімі палоннымі, рускімі афіцэрамі, эсэраўскімі авантурыстамі, проста анархістамі-пагромшчыкамі. Контррэвалюцыі ў Петраградзе хапала ўсіх адценняў, слабасць яе была ў адсутнасці арганізацыі, адзінага цэнтра.

Ленін затрымаўся на колькі хвілін. Яго чакалі. Калі ён імкліва ўвайшоў, усе, хто ведаў Ілыча яшчэ па эміграцыі, помніў яго байцоўскія якасці, убачылі, як ваяўніча ён настроены, Не, не як баец перад атакай — як камандуючы, у якога гатова экспазіцыя будучага бою.

Троцкі заняў старшынскае месца, але ніхто не ўзняў пытанне аб працэдуры — каму весці пасяджэнне, не да гэтага было. Размову пачалі без фармальнасцей. Выступалі нібыта карэктна, але з унутраным кіпеннем.

Георгій Ломаў прапанаваў аднесці пасяджэнне на дзень, нагадаўшы народную прыказку:

— Раніца за вечар мудрэйшая.

Ленін рашуча запярэчыў:

— Адкладваць ні ў якім разе нельга. У нас павінна быць яснасць. Калі немцы не прымуць прапановы аб міры, мы вымушаны будзем прынімаць іншае рашэнне. Жартаваць з вайной нельга. Я яшчэ раз кажу, калі мы не падпішам мір на брэсцкіх умовах, мы вымушаны будзем падпісаць яго на яшчэ больш цяжкіх умовах. Аб'явіўшы рэвалюцыйную вайну, мы зляцім. Няўжо не хапае мужнасці прызнаць гэта?

Урыцкі. Вы нас пужаеце, Уладзімір Ільіч. Не будзем панікаваць і губляцца. Гэта няварта рэвалюцыянераў.

Леніну хацелася сказаць, што рэвалюцыйнае фразёрства — гэта не што іншае, як выяўленне дробнабуржуазнай разгубленасці перад бязлітаснай рэчаіснасцю. Але ён змаўчаў, каб у самым пачатку не распальваць страсці.

Троцкі. Есць звесткі аб узяцці немцамі Дзвінска. (Дзвінск быў захоплены ў дзве гадзіны дня, пра гэта ўсе ведалі яшчэ ўвечары, таму з інфармацыі наркома па замежных справах пасміхнуліся.) Есць чуткі аб наступленні на Украіну. Калі апошні факт пацвердзіцца, гэта прымусіць нас зрабіць пэўныя крокі. Але нельга не ўлічваць, што звесткі аб тым, што мы міру не падпісалі, толькі яшчэ разыходзяцца, пытанне складанае, разабрацца ў ім рабочым нялёгка. Пасылку тэлеграмы аб нашай згодзе падпісаць мір не зразумеюць ні ў нас, у Расіі, ні за мяжой. Важна, каб факты паказалі, што мы стаім пад ударамі дубіны, якая прымушае нас падпісаць мір. Нарэшце, неабходна знаць, які ўплыў зрабіла наступленне на нямецкіх рабочых. Я не сумняваюся, што нямецкі пралетарыят выступіць. Таму самая правільная тактыка з нашага боку — звярнуцца з запытаннем у Берлін і Вену, чаго яны патрабуюць.

Урыцкі. Або мы павінны далучыць два галасы прыхільнікаў падпісання міру, якія адсутнічаюць, або, наадварот, павінны падпарадкавацца тыя, хто ў меншасці.

Свярдлоў. Я не супраць таго, каб падтрымаць Урыцкага, калі гэта сказана сур'ёзна: далучыць галасы Муранава і Арцёма. З Троцкім згадзіцца нельга. Чакаць мы не можам нават да раніцы. Рашэнне трэба прыняць зараз жа.

Сталін. І яно павінна быць толькі адно — аднавіць перагаворы. Скажам сабе шчыра: немцы наступаюць, і ў нас, каб спыніць іх, няма іншай сілы, акрамя згоды на мір.

Ленін. Прапанова Урыцкага здзіўляе, калі ён патрабуе ад «меншасці» падначаліцца. Не, таварыш Урыцкі! ЦК галасаваў супраць рэвалюцыйнай вайны, а мы не маем ні вайны, ні міру і ўцягваемся ў рэвалюцыйную вайну. Яшчэ раз паўтараю: жартаваць з вайной нельга! Гульня зайшла ў такі тупік, што крах рэвалюцыі непазбежны, калі далей займаць сярэднюю лінію. Запрошваць немцаў, чаго яны хочуць,— гэта яшчэ адна тэлеграма, яшчэ адна паперка. Адзіна правільнае — прапанаваць аднавіць перагаворы. Сярэдняе рашэнне немагчыма. Мы маглі падпісаць мір, які ніколькі не пагражаў рэвалюцыі. А цяпер на карту пастаўлена тое, што мы, артуючы з вайной, аддаём рэвалюцыю немцам. Гісторыя нам скажа: вы аддалі рэвалюцыю. Цяпер не час абменьвацца нотамі. Больш чакаць нельга ні мінуты! Цяпер позна «прашчупваць», таму што ясна: немец можа наступаць. Мы спрачаемся, пішам паперкі, а яны бяруць гарады, склады, вагоны. Мы ідзём на нявыгадны дагавор і сепаратны мір таму, што ведаем, што цяпер мы не гатовыя на рэвалюцыйную вайну, што трэба ўмець пачакаць (так мы вычакалі, церпячы кабалу Керанскага, з ліпеня па кастрычнік), пачакаць, пакуль мы будзем мацней. Калі можна атрымаць архінявыгадны сепаратны мір, яго трэба абавязкова, я падкрэсліваю, абавязкова прыняць у інтарэсах сацыялістычнай рэвалюцыі, якая яшчэ слабая. Толькі калі немцы адмовяцца ад міру, тады прыйдзецца змагацца. Не таму, што гэта будзе правільнай тактыкай, а таму, што не будзе выбару. Пры такой немагчымасці не будзе патрэбы ў спрэчках аб той ці іншай тактыцы. Але пакуль выбар ёсць, трэба выбраць сепаратны мір і архінявыгадны дагавор, бо гэта ўсё ж у сто разоў лепей за становішча Бельгіі.