Іван Шамякін - Петраград — Брэст

на Стасю:

— А гэтую — салдатам на забаву.

У перадсмяротнай цішыні застукалі малаткі — салдаты забівалі вокны канюшні.

Дзень пачаўся цяжка і трывожна, хоць нішто не парушала парадку работы ў Саўнаркоме. Смольны жыў да таго часу даволі ўжо ўладкаваным жыццём. Кожны ведаў сваё месца; не было мітынгаў, гулу галасоў, тупання многіх соцень ботаў — таго, чым поўніліся калідоры і класныя пакоі былога інстытута ў першыя два месяцы Савецкай улады. Але — дзіўна! — цішыня не памагала засяродзіцца.

Ленін яшчэ ўдзень весела сказаў Гарбунову, што пры шуме рэвалюцыі яму працавалася лепш. Але добра разумеў, што прычына не ў гэтым. Цяжкая галава і трывожнае адчуванне засталіся з бяссоннай ночы. Ён лёг у чатыры гадзіны, такое здаралася нярэдка, але раней ён умеў прымусіць сябе заснуць і колькі гадзін паспаць, каб прачнуцца бадзёрым, гатовым працаваць з заўсёднай энергіяй.

Мінулую ноч яму, бадай, не ўдалося заснуць, задрамаў хіба на нейкую гадзіну, ды і ў дрымоце той узбуджаны мозг прадаўжаў работу.

Вынікі ўчарашняга пасяджэння ЦК маглі ўвогуле задаволіць. «Левыя» мусілі адступіць: ніводзін не прагаласаваў за рэвалюцыйную вайну. Нерваваўся Троцкі — рушылася яго пазіцыя. Але перамога ў палітычнай палеміцы — гэта не ўсё цяпер, пасля рэвалюцыі. Перамога справай — вось што трэба. А да такой перамогі далёка: большасць у адзін голас за фармуліроўку: «заключаем мір, калі будзем мець як факт нямецкае настўпленне». Як факт... Дзіўна і сумна, што людзі, якія жадаюць вырашаць лёс рускай рэвалюцыі, разважалі, што дзеці: некаторыя верылі, што заява Гофмана — блеф, правакацыя, што можна склаўшы рукі чакаць наступлення, чакаць, якое ўражанне яно зробіць у самой Германіі. Гэта не тэарэтычная блытаніна. Гэта ўжо практычнае злачынства, калі дзеля доказу сваіх памылковых тэорый людзі гатовы ахвяраваць рэвалюцыяй, Савецкай уладай.

Нямецкае наступленне пачнецца сёння апоўдні — Ленін не сумняваўся ў гэтым ні хвіліны. Сваёй багатай фантазіяй, інтуіцыяй стратэга і тактыка Уладзімір Ільіч уявіў, як яно разгорнецца. Немцы кінуць новыя дывізіі, тэхнічна ўзброеныя, на рускую армію, знясіленую, галодную, на дзве трэці дэмабілізаваную. Баі. Ахвяры. Кроў. Зноў кроў...

Ён думаў пра спакутаваных рускіх салдат, якіх па ўсёй былой Расійскай імперыі чакаюць маці, жонкі, дзеці. І чакае зямля! Як ім хочацца парабіць на ёй!

Ратунак адзін — мір! Толькі мір. Іншага выйсця няма. Але немцы напэўна прадыктуюць больш жорсткія ўмовы. Прыймаць любыя ўмовы! Дзеля гэтага — абвясціць вайну рэвалюцыйнаму фразёрству, палітыцы Троцкага, які, па сутнасці, не верыць ні ў рускі пралетарыят, ні ў нямецкі, ігнаруе сялянства! Трэба пачаць адкрытую барацьбу з фразёрамі і палітычнымі дылетантамі, блытанікамі. Каб ведалі партыя, рабочы клас, армія!

У бяссонную ноч пачаў складвацца план артыкула супраць рэвалюцыйнай фразы. Ленін бязлітасна выкрываў, раздзяваў і выстаўляў голымі на «свет божы» Бухарына і яго прыхільнікаў, а заадно развенчваў дэмагогію Троцкага аб тым, што, маўляў, ён ратаваў Савецкую рэспубліку ад ганьбы, сарваўшы падпісанне міру, і даў штуршок еўрапейскай рэвалюцыі. Беспардонная дэмагогія! На такую эквілібрыстыку здольны толькі Троцкі.

Вельмі хацелася падняцца і запісаць свае думкі, якія складваліся ў ёмкія фармуліроўкі. Тое, што з'яўляецца ўначы, удзень як бы прытупляецца, траціць вастрыню.

Раскрыць карані фразёрства: «рэвалюцыйная фраза часцей за ўсё бывае хваробай рэвалюцыйных партый пры такіх абставінах, калі гэтыя партыі прама ці ўскосна ажыццяўляюць сувязь, злучэнне, спляценне пралетарскіх і дробнабуржуазных элементаў і калі ход рэвалюцыйных падзей паказвае буйныя і хуткія зломы».

Абавязкова сказаць, што рэвалюцыйная фраза нараджаецца суб'ектывізмам: «Пачуцце, пажаданне, гнеў, абурэнне — вось адзіны змест гэтага лозунга...»

Не, спачатку пра сутнасць самой фразы! «Рэвалюцыйная фраза ёсць паўтарэнне рэвалюцыйных лозунгаў без уліку аб'ектыўных акалічнасцей, пры даным павароце падзей, пры даным становішчы рэчаў, маючых месца. Лозунгі надзвычай добрыя, захапляючыя, ап'яняючыя,— глебы пад імі няма,— вось сутнасць рэвалюцыйнай фразы».

Ах, як хацелася запісаць уначы! Не адважыўся. Разбудзіць жонку было шкада. Надзя, безумоўна, не спала да яго прыходу. І пасля доўга слухала, што ён не спіць, яна як бы ўмела чуць яго думкі. Ціха паклікала, перапыніўшы яго працу: