Іван Шамякін - Петраград — Брэст

Цёплае пітво вярнула сілу, але дало моцны боль ва ўсім целе; Багуновіч зразумеў, што ён моцна скачанеў, усё ў ім застыла, нават кроў, і цяпер, растаючы, балюча калола тысячамі іголак у ногі, у рукі, у твар, у грудзі.

Толькі пасля ён даведаўся, што немцы доўга не падбіралі раненых, а палонных дзве гадзіны трымалі ў полі, на сцюдзёным ветры.

Боль у целе як бы адцягнуў боль у галаве. Свядомасць прасвятлілася не толькі да ўспрымання ўласных адчуванняў, але і да ўспрымання ўсяго навакольнага.

Адбылося самае страшнае з таго, чаго ён баяўся.

Камандзір адчуваў сябе вінаватым. Нельга было з такім парадзелым палком займаць абарону. Але ж петраградцы занялі. Што ў іх?

Трывога за суседзяў — бадай, самае рэальнае вяртанне з небыцця ў жыццё. Няхай яно страшнае, жыццё, і перспектыва ва ўсіх іх змрочная — палон, але думка пра суседзяў звязалася з думкай аб лёсе ўсяго фронту, рэспублікі.

Няўжо немцы пройдуць маршам? Няўжо няма сілы, якая спыніць іх?

Паварушыўшы распухлымі вуснамі, Багуновіч спытаў.

— Што ў суседзяў? Дзе батарэя?

Пастушэнка сумна паківаў галавой.

Адчыніліся вароты канюшні, упусціўшы шырокую раку дзённага святла.

Аддзяленне салдат без касак, у шарсцяных падшлемніках, што туга абцягвалі галовы, гэта рабіла іх падобнымі на сярэдневяковых рыцараў, якія надзявалі панцырныя сеткі,— уподбег кінулася ўнутр канюшні. Выгляд іх, імклівасць спалохалі жанчын, тыя кінуліся з праходу ў стойлы, да сцен, пад драбіны, у якія закладвалі сена. У праходзе засталіся Пастушэнка, Стася і Багуновіч. Стася прытуліла кантужанага камандзіра да жэрдак стойла.

Сяргей памацаў кабуру — каб бараніць жанчын, калі салдаты пачнуць чыніць гвалт. Але кабура была пустая. Забраць зброю немцы не забыліся. Хацелася плакаць ад бяссілля. Ды салдаты нікога не кранулі. Яны прабеглі ў глыбіню стайні і вярнуліся назад, ведучы за аброць ці за грыву коней.

Багуновіч з палёгкай падумаў: выводзяць коней — значыцца, маюць намер доўга трымаць тут палонных. Гэта яго трохі ўсцешыла, бо адчуваў, што сам пакуль што не здолее ўстаць на ногі, пайсці; яго мусяць несці жанчыны ці стары Пастушэнка з такімі ж старымі камунарамі; салдаты, па іх відаць, тут усе раненыя, здаровых, напэўна, адразу пагналі ў тыл. Яму не хацелася такога ўніжэння — каб яго неслі. А пакончыць з сабой няпроста без зброі.

Разам з тым з'явілася надзея, што пройдзе яшчэ гадзіна-другая — і ён здолее стаяць на нагах. Тады ён зноў адчуе сябе салдатам. Ды раптам знадворку вярнуліся тыя ж салдаты. Гэтак жа ўподбег. Цяпер кожны з іх нёс пузаты чырвоны балон. Салдаты расстаўлялі балоны па ўсёй даўжыні праходу стайні, з пэўным інтэрвалам — па-нямецку, акуратна.

Багуновіч, глухі, з кантужанай галавой, не адразу сцяміў, што гэта такое, навошта патрэбны ў канюшні балоны. Ажно пакуль не ўбачыў, як устрывожыўся Пятро Пятровіч. Ускудлачаны, у разарванай бекешы палкоўнік кінуўся да салдат, схапіў аднаго за плячо, нешта тлумачыў, паказваючы ў той куток, дзе стоўпіліся батракі. Ды другі салдат груба адпіхнуў старога, так, што ён зваліўся побач з Багуновічам. Але тут жа падхапіўся і, працягнуўшы рукі да камунараў, закрычаў:

— Людзі!.. Таварышы!.. Яны хочуць задушыць нас газам!

Багуновіч нібы пачуў гэты крык. Не, не пачуў — здагадаўся па тым, як падхапіліся людзі, што сядзелі перад ім. А можа, па іншым: раптам звярнуў увагу, што ў кожнага салдата вісіць цераз плячо цяжкая зялёная торба.

Балонаў такіх паручнік Багуновіч не бачыў сярод трафеяў. А торбы... торбу такую сам насіў яшчэ ў пятнаццатым годзе. Нямецкія процівагазы. Іх выдавалі афіцэрам, пакуль не нарабілі сваіх, рускіх. Аднак пры нямецкіх газавых атаках процівагазаў заўсёды не хапала, і салдаты паміралі ў страшных пакутах.

У яго не хапіла сілы абурыцца, бо ён не мог падняцца і, не чуючы свайго голасу, не надта верыў, што крык яго пачуюць іншыя. Ды хіба паможа крыкам?!

Ён зноў павольна, з прыступам ташнаты, правальваўся ў непрытомнасць — быццам апускаўся ў ваду, захлынаўся ёй, знясілены і абыякавы: усё роўна не выплыць. Канец. Боль зноў ударыў у галаву, у сэрца. Няхай бы яно разарвалася, сэрца, чым паміраць ад газу. Але памяць не памірала. Успаміны абрушыліся з сілай вадаспада. Салдаты... Маці... Міра... Міра! Як яна верыла ў нямецкіх салдат, у рэвалюцыю ў Германіі! Вось у гэтых салдат!.. Што абарвалі тваё жыццё куляй, а нас задушаць газам. Газам! Божа мой! Што не гэта робіцца?

Нямецкі салдат, што стаяў перад Багуновічам, выцягнуўся, так выцягваюцца перад высокім начальствам ці па камандзе «смірна». Сапраўды, тут жа з'явілася начальства — два нямецкія афіцэры, маёр і лейтэнант.